Ontogenez ilk bosqichlarida insoni psixik rivojlanishiga xos xususiyatlar. Reja

Ontogenez ilk bosqichlarida insoni psixik rivojlanishiga xos xususiyatlar.
Reja:
1.Yosh davrlar pedagogik psixologiyasining dolzarb masalalari.
2.Yosh davrlar psixologiyasi predmeti.
3. Ta’lim va tarbiyaning psixologiyasi.

Yosh davrlari psixologiyasi fani predmeti to‘g‘risida fikr yuritilayotganda inson umrining turli Yosh bosqichlarida kechishi, Yosh o‘sishiga va psixik taraqqiyotga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, turli ta’sirlar tufayli turlicha tarzda ro‘y beradigan psixik rivojlanish xarakteristikasi nazarda tutiladi. Demak, Yosh davrlari psixologiyasi fanining mavzu baxsi turli yoshdagi odamlarning (bolalar, o‘quvchilar, kattalar, erkaklar, ayollarning (ontogenezda) tug‘ilgandan umrining oxirigacha) psixik rivojlanish jarayonini, shaxsning shakllanishi hamda o‘zaro munosabati qonuniyatlarini o‘rganishdan iboratdir. Yosh davrlari psixologiyasi insonda turli psixik jarayonlar rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlarini, uning har xil faoliyatini, er va ayolning jins tafovvutlarini, shuningdek inson shaxsining tarkib topishini ilmiy jihatdan tadqiq qiladi.

Yosh davrlari psixologiyasi turli yoshdagi insonlarning psixik rivojlanishi, psixik xususiyatlari va ularning o‘ziga xos omillari, mezonlari hamda mexanizmlari xaqidagi fandir. SHuningdek u muayyan yoshdagi insonlarning Yosh o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xos xususiyatlarini ham o‘rganadi. SHuning uchun ijtimoiy xayotda, ta’lim-tarbiya jarayonida, guruxlar hamda jamoalarda, ishlab chiqarish va oilaviy munosabatlarda Yosh davrlari psixologiyasi alohida o‘rin tutadi. Inson shaxsining tarkib topishi va bilish jarayonlarining rivojlanishi muammosini inson psixikasining rivojlanishi qonuniyatlarini xisobga olmay turib oqilona hal etib bo‘lmaydi. SHuning uchun xozirgi kunda «inson omili» masalasi dolzarb mavzuga aylandi. Yosh davrlari psixologiyasi inson psixikasining rivojlanish qonuniyatlari va xususiyatlari hamda shu rivojlanishning bosqichlarininazariy va amaliy jihatdan tadqiq etadi.
Yosh davrlari psixologiyasining asosiy vazifasi shaxsning kamol topishi qonuniyatlari va turli Yosh davridagi odamlarda vujudga keladigan psixik faoliyat, xolat va shart sharoitlarning o‘zaro ta’siri xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir.
Yosh davrlari psixologiyasi ana shu vazifalarni xal qilish bilan amaliy maqsadlarni ruyobga chiqaradi. Ta’lim-tarbiya ishlarini takomillashtirishga yordam beradi. Moddiy ne’matlar ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga, millatlararo munosabatlarni yaxshilashga, shaxslararo muloqotni to‘g‘ri yo‘naltirishga, jamoada ijobiy psixologik iqlim yaratishga, uzoq umr ko‘rish sirlarini ochishga, oilaviy munosabatlarni mustahkamlashga ajralishlarning oldini olishga xizmat qiladi.
Markaziy Osiyo mutafakkirlaridan Abu Nasr Farobiy, Ibn Sino, YUsuf Xos Xojib, A.Navoiy va boshqa bir qator allomalar Yosh davrlari psixologiyasi mavzusiga doir o‘z qarashlarini bildirganlar.
Abu Nasr Farobiyning inson psixikasi haqidagi ahloqiy-falsafiy fikrlari “Hikmat ma’nolari”, “Falsafiy savollar va ularga javoblar”, “Jism va aksidensiyalarning shakllariga qarab bo‘linishi” kabi asarlarida o‘z aksini topgan.
Abu Rayxon Beruniy kishilarning jismoniy tuzilishi, umrlarining uzun-qisqaligi kabilarning umumiy hayot xususiyatlaridagi ahamiyati haqida o‘zining “O‘tmish yodgorliklari” deb nomlangan asarida bayon qilgan. Allomaning fikricha, inson uzoq umr ko‘rishining sabablari biologik va irsiy omillar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Ibn Sino inson umri va Yosh o‘sishi bilan bog‘liq xolda kechadigan psixik taraqqiyot masalalari xususida hamda inson shaxsini shakllantirish muammolarini “Odob haqida” risolasi orqali bayon qilgan. SHuningdek Ibn Sino “Tib qonunlari” nomli asarida inson organizmining tuzilishi, undagi nerv tolalari va nerv yo‘llari, fiziologik jarayonlar bilan bog‘liq psixik jarayonlar xususida bir qancha ma’lumotlar keltirgan.
"Ta'lim psixologiyasi" atamasi ikki xil fanni anglatadi. Ulardan biri psixologiyaning birinchi bo'limi bo'lgan fundamental fan. U ta'lim va tarbiya jarayonining mohiyati va qonuniyatlarini o'rganishga mo'ljallangan.
Amaliy fan bir xil atama ostida rivojlanmoqda - "ta'lim psixologiyasi", uning maqsadi psixologiyaning barcha sohalari yutuqlaridan pedagogik amaliyotni takomillashtirishda foydalanishdir. Chet elda psixologiyaning ushbu amaliy qismi ko'pincha maktab psixologiyasi deb ataladi.
"Ta'lim psixologiyasi" atamasini P.F. Kapterev 1874 yilda (Kapterev P.F., 1999; referat). Dastlab, u pedagogika va psixologiya o'rtasidagi chegara pozitsiyasini egallaydigan fanlarni belgilash uchun qabul qilingan boshqa atamalar bilan bir qatorda mavjud edi: "pedologiya" (O. Xrisman, 1892), "eksperimental pedagogika" (E.Meyman, 1907). Eksperimental pedagogika va ta'lim psixologiyasi dastlab bir xil bilim sohasining turli nomlari sifatida talqin qilingan (L.S.Vyotskiy, P.P. Blonskiy) (qarang Media kutubxonasi). XX asrning birinchi uchdan bir qismida. ularning ma'nolari farqlandi. Eksperimental pedagogika eksperimental psixologiya ma'lumotlarini pedagogik haqiqatga tatbiq etishga qaratilgan tadqiqot sohasi sifatida tushunila boshlandi; ta'lim psixologiyasi - nazariy va amaliy pedagogikaning bilim sohasi va psixologik asoslari sifatida. (qarang Chrest. 1.1)
Pedagogik psixologiya ta'lim va tarbiya sharoitida insoniyat rivojlanish qonuniyatlarini o'rganadigan psixologiyaning bir bo'limi. Bu pedagogika, bolalar va differentsial psixologiya, psixofiziologiya bilan chambarchas bog'liq.
Ta'lim psixologiyasini ko'rib chiqishda, boshqa har qanday fan sohasi singari, avvalambor, uning ob'ekti va predmeti tushunchalarini ajratib ko'rsatish kerak.
Umumiy ilmiy talqinda fan ob'ekti bu fan yo'naltirilgan voqelik sohasi sifatida tushuniladi. Ko'pincha o'rganish ob'ekti fan nomiga o'rnatiladi.
Ilm-fan predmeti - bu fan predmetining u tomonidan namoyish etiladigan tomoni yoki tomonlari. Agar ob'ekt fandan mustaqil ravishda mavjud bo'lsa, unda ob'ekt u bilan birga shakllanadi va uning kontseptual tizimida o'rnatiladi. Ob'ekt ob'ektning barcha tomonlarini qamrab olmaydi, garchi u ob'ektda etishmayotgan narsalarni o'z ichiga olishi mumkin. Ma'lum ma'noda fanning rivojlanishi bu uning predmetini rivojlantirishdir.
Har bir ob'ektni ko'plab fanlar o'rganishi mumkin. Demak, inson fiziologiya, sotsiologiya, biologiya, antropologiya va boshqalar tomonidan o'rganiladi. Ammo har bir fan o'z mavzusiga asoslangan, ya'ni. u ob'ektda aniq nimani o'rganmoqda.
Turli mualliflarning nuqtai nazarlarini tahlil qilishdan ko'rinib turibdiki, ko'plab olimlar ta'lim psixologiyasining maqomini har xil yo'llar bilan belgilaydilar, bu esa ta'lim psixologiyasi mavzusi masalasini hal qilishning noaniqligini ko'rsatishi mumkin (animatsiyaga qarang).
Masalan, V.A. Krutetskiy ta'lim psixologiyasi "bilim, ko'nikma va malakalarni egallash qonuniyatlarini o'rganadi, bu jarayonlardagi individual farqlarni o'rganadi ... maktab o'quvchilarida ijodiy faol fikrlashni shakllantirish qonuniyatlari ... psixikadagi o'zgarishlar, ya'ni aqliy neoplazmalar "(Krutetskiy VA, 1972.S. 7).
Butunlay boshqa nuqtai nazar V.V. Davydov. U ta'lim psixologiyasini rivojlanish psixologiyasining bir qismi sifatida ko'rib chiqishni taklif qiladi. Olim buni har bir yoshning o'ziga xosligi talabalar tomonidan bilimlarni o'zlashtirish qonunlarining namoyon bo'lish xususiyatini belgilashi bilan tasdiqlaydi, shuning uchun u yoki bu fanni o'qitish boshqacha tuzilishi kerak. Bundan tashqari, ma'lum bir yoshdagi ba'zi fanlarga talabalar umuman kirishlari mumkin emas. V.V.ning bu pozitsiyasi Davydov rivojlanishning roli, uning ta'lim jarayoniga ta'sirini ta'kidlaganligi bilan bog'liq. U o'rganishni shakl, rivojlanishni esa unda amalga oshiriladigan tarkib deb biladi.

17.09.2021 yil