Onunla­rini o’rganish

Ishning bajarilish tartibi

1-mashq. Prujinaning bikirlik koeffitsiyentini statik usul bilan aniqlash
1. Ma’lum nomerli prujina 1 shtativga osiladi. Prujinaning vaziyati shkaladan belgilanadi.

2. Prujinaga P₁ yuk osiladi. Prujinaning yukni og’irligi ta’sirida l cho’zilishi shkaladan yozib olinadi.

3. (1) formuladan foydalanib, prujinaning bikirlik koeffitsiyenti k hisoblanadi.

4. P₂ va P₃ yuklar osilib, yuqoridagi usulda yuklar ta’siridagi mos cho’zilishlar topiladi.

5. 1-4-punktda bayon etilgan usulda yana 2 ta pru­jinaning bikirlik koeffitsiyenti aniqlanadi.

6. Olingan natijalar 1-jadvalga yoziladi.

1-jadval

Prujina	№	P, N	l, m	, N/m	k, N/m
I	1 2 3 o’rt
II	1 2 3 o’rt

2- mashq. Prujinali mayatnik xususiy tebranish­lari davrining, siklik chastotasining yuk massasiga bog’liqligini tekshirish
1. Ma’lum nomerli prujina shtativga ilinadi.

2. Prujinaga m₁ massali yuk osiladi.

3. Yuk muvozanat vaziyatdan pastga (yuqoriga) 30-50 mm chetlashtirib qo’yib yuboriladi. Mayatnik tebrana boshlaydi.

4. Mayatnikning n ta tebranishiga ketgan (n=40-50) vaqt sekundomer bilan o’lchanadi.

5. Davrni T = t/n munosabatdan hisoblanadi.

6. Mayatnik erkin tebranishining siklik chastotasi va tengliklardan foydalanib hisob­lanadi va bir-biri bilan taqqoslanadi. k ning qiy­mati birinchi mashqdan olinadi.

7. 2-6 punktda bajarilgan ishlar yana bir yuk uchun bajariladi.

8. T² va ω² kattaliklar hisoblanadi.

9. Natijalar 2-jadvalga yoziladi.

10. T² va ω² ning yuk massasi m ga bog’liqlik grafigi chiziladi.

2-jadval

Prujina	m, kg	, Gs	t, s	T=t/n, s	T^2, s^2	s^-1	ω^2, s^-2
1 2 3 o’rt

3- mashq. Prujinali mayatnik xususiy tebranish­larining prujina bikirligiga bog’liqligini o’rganish
1. Massasi m=30-50 g oraliqda bo’lgan bir yuk tanlab olinadi.

2. Shtativga ma’lum nomerli prujina osilib, unga tanlab olingan yuk ilinadi.

3. 2-mashqning 3-5 punktidagi usul bilan mayatnikning T tebranish davri topiladi

4. T davrning topilgan qiymati va (13) formu­ladan foydalanib, prujinaning k bikirlik koeffitsiyenti hisoblanadi.

5. Bikirlik koeffitsiyentining hisoblangan qiymati bilan 1-mashqda topilgan qiymati solishtiriladi

6. Yana bir nechta prujina uchun tanlab olingan m₀ massali yuk bilan 2-5- punktda ko’rsatilgan ishlar bajariladi.

7. Olingan natijalar 3-jadvalga yoziladi.

8. T² ning k ga bog’lanish grafigi chiziladi.

3-jadval

Prujina	m, kg		t, s	T=t/n, s	T^2, s^2	N/m	k1, 1-mashq
1 2 3 o’rt

4-mashq. Prujinali mayatnik tebranishi so’nishi­ning logarifmik dekrementini va ishqa­lanish koeffitsiyentini aniqash
1. Ma’lum nomerli prujina va m massali yuk tan­lab olinadi. Prujina 1 shtativga ilinadi, prujinaga esa yuk osiladi.

2. Mayatnik idishdagi suyuqlikka tushiriladi.

3. 2-mashqning 3-5-punktidagi usul bilan mayatnikning T₁ tebranish davri topiladi.

4. Boshlang’ich amplitudani A₀=30 mm olib, mayat­nikni qo’yib yuborish bilan bir vaqtda sekundomerni yurgizamiz.

5. Kuzatishni davom ettirib, tebranish amplitudasi boshlang’ich amplitudaning 0,1 qismiga teng bo’lguncha, ya’ni A_t =0,1A₀ (A_t=3 mm) bo’lguncha ketgan t vaqtni sekundomerda o’lchaymiz.

6. (12) munosabatdan θ logarifmik dekrement hisoblanadi.

7. (11), (12) va (8) formulalardan foydalanib,  so’nish koeffiiiyenti, r ishqalanish koef­fitsiyenti va xususiy tebranishning ω₁ siklik chastota­si hisoblanadi.

8. Olingan natijalar 4-jadvalga yoziladi.

4- jadval

Prujina

ω, s^-1

m, kg

A0, m

A1, m

n

t1, s

T1=t1/n, s

s





θ

r, kg/s

ω1, s^-1

1 2 3

O’z-o’zini sinash uchun savollar:

1. Prujinada osilgan yukka ta’sir etuvchi kuchlarni izohlang.

2. Prujinali mayatnikning tebranishida og’irlik va elastiklik kuchlarining ahamiyatini aytib bering.

3. Ishqalish kuchlarini hisobga olmaganda mayatnik tebranishini xarakterlovchi kattaliklarni tushunti­ring.

4. Prujinali mayatnikning tebranish davri qanday kattaliklarga bog’liq bo’ladi?