Oppoxonov Rasulxon Mavzu: Idrok, tafakkur, nutq, hayol turlari Idrok tushunchasi lotin tilida «regserIo»

9.1. Rasm. Xayol turlari.
Xayol jarayonlari - Xayol jarayonlari insonning tajribasi va bilim doirasi, shuningdek o’tmish tajribalari bilan belgilanadi.


Agglyutinatsiya – «elimlash» degan ma’noni bildirib, unda turli qismlarni bitta qilib yangi obraz yaratiladi. Masalan: yalmog’iz kampir, suv parisi, kentavr, ssfinks obrazlari va boshqalar.
Giperbolizatsiya – obrazlarni kattalashtirish yoki kichiklashtirish shuningdek, alohida qismlarni o’zgartirishdir. Masalan: Gulliver, liliput, Alpomish, Rustam pahlavon obrazlari kabilar.
Tizimlashtirish – o’xshatish orqali ayrim tasavvurlarni ular orasidagi farqlarni silliqlash; tipiklashtirish-bir xil obrazlarni qaytarilishi bo’lib, har bir davr uchun tipik bo’lgan obrazlarni yaratish Masalan: A.Kahhor hikoyalari («O’g’ri», «Bemor») A.Qodiriy («O’tgan kunlar») romani kabilar.
Aksentlashtirish (urg’u berish) – ayrim belgilarni ta’kidlash orqali obrazlar yaratish Masalan: o’rtoqlik hazillari. Aksentlashtirish badiiy adabiyotlarda juda ko’p qo’llaniladi.
Yuqoridagi xayol jarayonlari orqali yaratiladigan obrazlar analiz va sintez jarayonida ro’y beradi. Chunki har bir narsani yoki hodisani avval analiz (tahlil) qilib ko’riladi, keyin ularni sintez (birlashtirish) qilish orqali yangi obrazlar hosil qilinadi.
Xayol jarayonida xayol tasavvurlarining xotira tasavvuridan farqi muhim ahamiyatga ega.
Ø Xayol tasavvurlari ongda paydo bo’ladi va barqaror bo’ladi.
Ø Xotira tasavvuridagi narsa doimo tanish narsadek his qilinadi. Xayol tasavvurlari esa yangilikni his qilish tuyg’ularini beradi.
Ø Xayol tasavvurlari insonning qiziqish va ideallari bilan bog’liq bo’lgani sababli yangilikni his qilish tuyg’ulari oqibatida vujudga keladi.
Xulosa

Inson tirik mavjudotlar orasida ongliligi, nutq zaboni borligi bilan ajralib turadi. Nutq, til va tafakkur o„zaro aloqada ekan, insonlarni ma‟naviy olamini uning so„zi va nutqi orqali aniq bilib olishimiz mumkin. Chin inson doimo komillikka intilib boradi. Komilikning asosiy belgilaridan biri madaniy nutqdir. Shuning uchun ham qadimdan butun mashriqu mag„ribda yoshlar nutqini rivojlantirishga, madaniy nutqni shakllantirishga alohida ahamiyat berganlar.

Adabiyotlar ro`yxati

1. Nurmonov A., Iskandarova Sh. Tilshunoslik nazariyasi. Toshkent, 2008. 2. Mo`minov S., Nurmonova D., Karimova O. Nutq madaniyati, Toshkent, 2005. 3. Nutq madaniyatiga oid masalalar. Fan, 1973. 4. Begmatov. O`zbek tilining nutq madaniyati. 5. Siddiq M. Muloqot me`zoni. Toshkent, 2004.

http://fayllar.org