O’qitish metodikasining metodologik asoslari

TA'LIMDA METODOLOGIK VA YAXLITLIK
Reja:
1. Ixtisoslik fanlarini o’qitishning asosiy omillari
2. Malakaviy ta’lim metodikasi fanining vazifalari
3. Kimyogar texnologning kimyo sanoatini rivojlantirishda hamda kasb-hunar kolleji o’quvchilariga ixtisoslik fanlarini yanada sifatli o’qitish uchun oldida turgan vazifalar
4. Kimyogar texnologning psixologik-pedagogik va kasbiy tayyorgarlikdagi tutgan o’rni.

1997 yil 29 avgustda qabul qilingan «Ta’lim to’g’risidagi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ta’lim tizimini tubdan isloh qilishning asosiy yo’nalishlarini belgilab berdi.

Bu muhim xujjatlarni amalga oshirish bo’yicha xukumatimiz qabul qilgan qarorlarida respublikamizda kasb-hunar kollejlarini jadal sur’atlar bilan rivojlantirish chora tadbirlari belgilangan
Bu yangi o’quv maskanlarida mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish bir tomondan o’qituvchi mahoratiga bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan o’quv yurtini zamonaviy texnika bilan ta’minlanganligiga bog’liq.
Kasb-hunar kolleji muhandis-pedagog xodimlari oldiga tayyorlanadigan malakali ishchi kadrlarda ilmiy dunyoqarashni, mehnatga ijodiy munosabatni tarkib toptirish, ularda yuksak mehnat intizomi va madaniyatni, jamoa oldiga burch xis tuyg’ularini tarbiyalash vazifasini qo’yadi.
Bu vazifalarni bajarish ishlab chiqarishda yangi texnika va texnologiyadan foydalana oladigan yuqori malakali ishchilarni etishtirish demakdir.
Mazkur vazifani muvaffaqiyatli hal qilishda muhandis-pedagoglarning fan va texnika sohasidagi yutuqlaridan muttasil foydalana bilishlari, o’quv jarayonida ilg’or pedagogik va ishlab chiqarish ta’limi tajribalarini tadbiq eta olishlari katta ahamiyatga ega.
YUqorida ko’rsatib o’tilgan vazifalarni hal qilishda «Maxsus fanlar va ishlab chiqarish ta’limining o’qitish metodikasi» fani katta ahamiyat kasb etadi.
Metodika – metod va usullarning yig’indisidan iborat bo’lib, qandaydir xarakatni amalda bajarilishidir. O’qitish metodikasida u yoki bu fanni o’rganish haqida tushuniladi. Adabiyotlarda shunday so’z talqini uchraydi «O’qitish metodikasi», «O’rgatish metodikasi».
Lekin bu ikki tushuncha ham amalda teng huquqlidir. CHunki o’qitish – bu o’rgatilganni faoliyati, o’rgatish esa – ularni birgalikdagi faoliyatidir. O’qitish metodikasining metodologik asoslari bilim nazariyasi bo’lib, umumiy qonuniyatlarni, inson atrofida sodir bo’layotgan, uni urab turgan dunyo shakli va metodlarni o’rganadi.
O’qitish metodikasi o’quv predmeti sifatida bo’lg’usi muhandis-pedagogga quyidagini tushunitirishi kerak. +anday va nimaga o’qitish, qanday ketma-ketlikda va nimaga endi shunday o’qitiladi, boshqacha emas. U nafaqat metodlarning bilim ta’lim mazmunini, o’qitilayotgan fanlar majmuasini o’z ichiga oladi.
O’qitish metodikasi fani maxsus va ishlab chiqarish ta’limi fanlarni kasb-hunar maktablari va kollejlarda o’qitiladigan predmetlarni bir butun guruhlar sifatida birlashtiradi.
Maxsus fanlar o’qitish metodikasi fanida talabalarga mutaxassislik fanlarini ishlab chiqarishiga tadbiq etilgan holda o’quvchilarga o’qitish metodlarini o’rgatishdan iborat. O’quv jarayonida tarbiyaviy ishlarni olib borish, mutaxassislikka bo’lgan qiziqishlarini shakllantirish va qobiliyatlarini rivojlantirish, kasb-hunar kolleji o’quv dasturlari hamda xujjatlarini to’g’ri yuritish kabi muammolarni echishga yordam beradi.
«O’qitish metodikasi» fani asosan «Pedagogika», «Psixologiya», «Fiziologiya» va mutaxassislik fanlari bilan bog’liq xolda o’qitiladi. (1-sxema).

1-sxema. O’qitish metodikasini boshqa fanlar bilan aloqasi

Respublikamizda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar o‘sib kelayotgan yosh avlodda intellektual kobiliyatlar va kasbiy bilimlarni rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Bunday kelib chiqqan holda maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi fanining maksadi bo‘lajak mutaxassislarning ixtisoslik fanlaridan ta’lim berish metodikasi, oliy ta’lim tizimida o‘qitish shakllari hamda o‘qitishning ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalariga oid bilim va ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir.
Ta’lim tizimining uzluksizligi – zamon talabi. Uzluksiz ta’lim shunchaki deklaratsiya emas, balki shaxsning zaruriy ehtiyojlariga aylanishi kerak. Shu maqsadda ham yangi axborot texnologiyalariga asoslangan masofaviy ta’limda zarurat paydo bo’lmoqda.
Maktabning asosiy vazifalaridan biri o'quvchilarda dunyoga yaxlit, o'zaro aloqador bo'lgan birlik sifatida qarashni, uning global muammolari hamda bu muammolar yechimini ko'ra va tushuna bilishni shakllantirishdan iborat.
Ta'lim mazmunida inson va uning dunyoga bolgan munosabati: inson va tabiat, inson va jamiyat, inson va inson, inson va texnika, tabiat-inson, texnika-atrof-muhit muammosi tobora markaziy o'rin egallamoqda. Tabiatni o'rganuvchi fanlarni bir sinfda bir marta o'rganib bolmaydi. Uni bog'cha, maktab, tizimida uzluksiz va uzviylik asosida o'rganmoq zarur. Tabiiy fanlar ta'limining mazmuni inson va tabiat aloqadorligi atrofidagi muammolarni o'rganuvchi turli o'quv fanlariga oid bilimlar uzviyligi va integratsiyasini aks ettirmog'i lozim, bu esa tabiiy fanlarga oid bilimlarni sifat jihatdan yangi o'zgarishlarga olib keladi. Bu bilimlar o'ziga xos sintez, tabiiy fanlarga oid bilimlar va insonparvar yo'nalishlar majmui sifatida namoyon boladi. Ularning tafakkurning tizimli va ehtimolli uslubi sifatida tavsiflanishi tabiiy bilimlarning ajralib turadigan xususiyatlari sirasiga kiradi.
Aynan uzviylik asosida tashkil etilgan integratsiya biosferani ilmiy bilish, inson faoliyatini o'rganish, tinchlik uchun kurash bo'yicha global masalalarning yechimini topishda tabiiy fanlarning o'rnini samarali tarzda belgilab berish mumkin. Pirovard natijada bu barcha maktab o'quv fanlaridagi maxsus bilimlar bilan umumiy-madaniy bilimlar o'rtasidagi ozaro nisbatning uzviylik asosida o'zgarishiga (keyingilarining foydasiga) olib keladi. Shu tariqa, uzviylik asosida tashkil etilgan integratsiya tabiiy fanlar ta'limi mazmunini insonparvarlashtirishning asosiy mexanizmi sifatida namoyon bo'ladi. Tadqiqotlarda tabiatshunoslik obyektlarini "tabiat - fan - texnika - jamiyat -inson" uzviylik tizimida o'rganish tabiiy fanlar ta'limi mazmunini insonparvarlashtirishning yagona metodologik asosi bo'lib hisoblanishini ko'rsatib berdi.
Integratsiyalashgan dars turlari. Integratsiyalashgan darslarni tashkil etishning samaradorligi.
Integratsiyalashgan dars. Boshdan integratsiyalashgan kurs - bu sinfdan tashqari o'qish. Bu yerda yaxlit jarayon quyidagicha kechadi:
- kitob o'qish asbobi sifatida o'qish darslarida olgan o'qish ko'nikmalarini takomillashtirish;
- matn ustida ishlash;
- suhbatdoshlar doirasini tanlash kabi kitoblarni tanlash.
Tekshiruvlar natijasida shu narsalar aniqlandiki, integral yondashuvni amalga oshirishga yordam beruvchi usul va vositalarga quyidagilar kiradi:
1. Evristik suhbatlar;
2. Umumiy suhbatlar;
3. Ekskursiyalar;
4. Ona tili tabiatshunoslik darslarida kuzatishlar, badiiy asarlar materiallari asosida nutq o'stirish uchun yozilgan ijodiy ishlar;
5. Ta'limning ko'rgazmali metodlari;
6. Mustaqil ishlar;
7. O'qish, matematika darslarida og'zaki rasm chizish;
8. Imo-ishorali ko'rinishlar (pantomimalar);
9. Tabiatshunoslik darslarida tabiat tasvirlarini ifodali o'qish;
10. Ona tili darslarida tabiatshunoslikka oid diktantlar, matnlar yozish(shu sinfga tegishli orfagrammalarni takrorlagan holda);
11. O'lkashunoslik asosida matematik masalalarni hal qilish, yechish va boshqalar. Shuningdek, o'quvchining dars jarayonida bajargan topshiriqlariga ijobiy munosabatda bo'lish, mehnatiga yarasha rag'batlantirish, dars davomida turli o'yinlar tashkil etish darsning sifatini hamda samaradorligini yanada oshiradi. Jumladan, bir nechta o'quvchi tanlab olinadi yoki sinf guruhlarga ajratiladi hamda biror matnga sarlavha tanlagan topshirig'i yuklatiladi.
Eng yaxshi sarlavha tanlagan o'quvchi rag'batlantiriladi. So'ng sarlavhaga matn tuzish topshirig'i beriladi. Ta'lim tizimida malakali kadrlarni tayyorlashda magistratura alohida o'rinni egallaydi. Shu bois inson o'z ijodiy izlanishlari asosida dunyoni o'zgartiradi va o'zini yaratuvchi, ijodkor, kashfiyotchi sifatida namoyon etadi. Ijodning maxsus shakli bo'lgan ilmiy tadqiqot jarayoni o'ziga xos metodologik jixatlarga ega. Ilmiy tadqiqot fanda yevristik xarakterga ega.
Ilmiy-tadqiqot jarayonida sub'ekt ob'ektga faol, izchil ta'sir korsatadi. Ushbu ta'sir jarayonida inson o'zini qurshab turgan muhitini o'zgartiradi, shu vaqtgacha ko'rilmagan, anglanilmagan, o'rganilmagan, g'aroyib va jozibali yangilikni yaratadi yoki kashf etadi.Ilmiy tadqiqot-bu insonning o'zi atrofidagi o'zgarishlarni anglab yetishga doimiy ravishda tayyor turish, yangicha tafakkur qilish asosida o'z qobig'idan chiqishdir. Yangiliklarni ixtiro qilishga bo'lgan intilish olimning nazariy xuzur-xalovatini namoyon etadi. Ilmiy tadqiqot faoliyati insonga o'z-o'zini anglash, inson xaqiqiy olim bo'lishni istasa, o'zining extiros va intilishlarini boshqarishi, oqilona samarali va optimal qarorlar qabul qilishi, ezgulikka xizmat qiladigan evristik faoliyat bilan mashg'ul bo'lishi lozim. Bunday faoliyatning natijasi kashf qilish, yaratuvchanlik sifatida namoyon bo'ladi.
Fan metodologiyasi doirasida asosiy e'tibor turli ilmiy usullarni qo'llash mujassamlanadigan faoliyat sifatida ilmiy tadqiqotga qaratilgan. Ilmiy tadqiqot ob'ektiv voqelik haqida haqiqiy bilim olishga qaratilgan faoliyatdir.
Ayrim ilmiy tadqiqotlarning predmet darajasida qo'llaniladigan bilimlar uning metodologiyasining asosini tashkil qiladi. Empirik tadqiqotda metodologiya eksperimental ma'lumotlarni yig'ish va birlamchi qayta ishlashni ta'minlaydi, tadqiqot ishlari amaliyotini - eksperimental ishlab chiqarish faoliyatini tartibga soladi. Nazariy ish ham o'ziga xos metodologiyani talab qiladi. Bu erda uning retseptlari belgi ko'rinishida ifodalangan ob'ektlar bilan faoliyat ko'rsatadi. Masalan, har xil turdagi hisob-kitoblar, matnlarni dekodlash, fikrlash tajribalarini o'tkazish va boshqalar mavjud.
Fan rivojlanishining hozirgi bosqichida ham uning empirik, ham nazariy darajasida kompyuter texnikasi nihoyatda muhim rol o'ynaydi. Busiz zamonaviy tajriba, vaziyatlarni simulyatsiya qilish, turli xil hisoblash jarayonlarini tasavvur qilib bo'lmaydi.
Har qanday texnika yuqori darajadagi bilimlar asosida yaratilgan, ammo bu juda qattiq cheklovlarni - ko'rsatmalar, loyihalar, standartlar, spetsifikatsiyalar va boshqalarni o'z ichiga olgan yuqori ixtisoslashtirilgan qurilmalar to'plamidir.
Metodologiya darajasida inson tafakkurida ideal tarzda mavjud bo'lgan o'rnatishlar amaliy operatsiyalar bilan qo'shilib, usulning shakllanishini yakunlaydi. Ularsiz usul spekulyativ bo'lib, tashqi dunyoga kirish imkoniga ega emas. O'z navbatida, tadqiqot amaliyoti ideal sozlamalar tomonidan nazorat qilinmasdan mumkin emas. Metodikani yaxshi bilish olimning yuksak kasbiy mahoratining ko'rsatkichidir.
Tadqiqot tuzilishi.
Ilmiy tadqiqot o'z tarkibida bir qator elementlarni o'z ichiga oladi. O'rganish ob'ekti - bu sub'ektning bilish faoliyati yo'naltirilgan va bilish sub'ekti ongidan tashqarida va undan mustaqil ravishda mavjud bo'lgan voqelik bo'lagi. O'rganish ob'ektlari ham moddiy, ham nomoddiy xarakterga ega bo'lishi mumkin. Ularning ongdan mustaqilligi shundan iboratki, ular odamlar ular haqida hech narsa bilish yoki bilmasligidan qat'i nazar, mavjuddir.
O'rganish predmeti - ob'ektning o'rganishda bevosita ishtirok etadigan qismi; bular muayyan tadqiqot nuqtai nazaridan ob'ektning asosiy, eng muhim belgilaridir. Ilmiy tadqiqot predmetining o'ziga xosligi shundan iboratki, u dastlab umumiy, noaniq muddatlarda belgilab qo'yilgan bo'lib, u oz miqdorda oldindan ko'riladi va bashorat qilinadi.
Nihoyat, u o'rganish oxirida "to'qiladi". Bunga erishib, olim uni chizma va hisob-kitoblarda taqdim eta olmaydi. Ob'ektdan "tortib olish" va tadqiqot mahsulotida sintez qilish kerak bo'lgan narsa - tadqiqotchi bu haqda yuzaki, bir tomonlama, to'liq bo'lmagan bilimga ega. Shuning uchun tadqiqot predmetini belgilash shakli savol, muammodir.
Sekin-asta tadqiqot mahsuliga aylanib, predmet o'zining mavjudligining dastlab noma'lum belgilari va shartlari hisobiga boyitiladi va rivojlanadi. Tashqi tomondan, bu tadqiqotchi oldida qo'shimcha ravishda paydo bo'ladigan, u tomonidan izchil hal qilinadigan va tadqiqotning umumiy maqsadiga bo'ysunadigan savollarning o'zgarishida ifodalanadi.
Aytishimiz mumkinki, alohida ilmiy fanlar o'rganilayotgan ob'ektlarning alohida "bo'limlari" ni o'rganish bilan band. Ob'ektlarni o'rganishning mumkin bo'lgan "bo'limlari" ning xilma-xilligi ilmiy bilimlarning ko'p predmetliligini keltirib chiqaradi. Har bir sub'ekt o'zining kontseptual apparatini, o'ziga xos tadqiqot usullarini, o'z tilini yaratadi.
Tadqiqot maqsadi - natijani ideal, aqliy kutish, buning uchun ilmiy va kognitiv harakatlar amalga oshiriladi.
Tadqiqot predmetining xususiyatlari uning maqsadiga bevosita ta'sir qiladi. Tadqiqot mavzusining tasvirini o'z ichiga olgan ikkinchisi tadqiqot jarayonining boshida mavzuga xos bo'lgan noaniqlik bilan ajralib turadi. Yakuniy natijaga yaqinlashganda, u konkretlashtiriladi.
Tadqiqot maqsadlari tadqiqot maqsadlariga erishish uchun javob berilishi kerak bo'lgan savollarni shakllantiradi.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari o'zaro bog'liq zanjirlarni tashkil qiladi, bunda har bir bo'g'in boshqa bo'g'inlarni ushlab turish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Tadqiqotning yakuniy maqsadini uning umumiy vazifasi, asosiysini hal qilish vositasi bo'lgan alohida vazifalarni esa oraliq maqsadlar yoki ikkinchi darajali maqsadlar deb atash mumkin.
Tadqiqotning asosiy va qo'shimcha vazifalari ham ajralib turadi: Asosiy vazifalar uning maqsadli belgilanishiga mos keladi, qo'shimchalari kelajakdagi tadqiqotlarni tayyorlash, ushbu muammo bilan bog'liq bo'lmagan yon (ehtimol juda dolzarb) gipotezalarni tekshirish, ba'zi uslubiy muammolarni hal qilish uchun belgilanadi. muammolar va boshqalar.
Maqsadga erishish yo'llari:

U berilgan ob'ektning o'ziga xos xususiyatlaridan va hal qilinishi kerak bo'lgan amaliy muammolarni tushunishdan kelib chiqib, ishni boshlaydi. Shundan keyingina u savolga javob izlab adabiyotga murojaat qiladi: yuzaga kelgan muammolarning "tipik" yechimi, ya'ni mavzuga oid maxsus nazariya bormi? Agar "standart" yechim bo'lmasa, keyingi ishlar nazariy tadqiqot sxemasiga muvofiq ishlab chiqiladi. Agar bunday yechim mavjud bo'lsa, amaliy tadqiqotlar gipotezalari muayyan shartlarga nisbatan tipik echimlarni "o'qish" ning turli xil versiyalari sifatida tuziladi.

Shuni yodda tutish juda muhimki, nazariy muammolarni hal qilishga qaratilgan har qanday tadqiqot amaliy tadqiqot sifatida davom ettirilishi mumkin. Birinchi bosqichda biz muammoning qandaydir tipik yechimini olamiz, so'ngra uni muayyan shartlarga aylantiramiz.
Shuningdek, ilmiy va kognitiv faoliyat vositalari ilmiy tadqiqot strukturasining elementi sifatida ishlaydi. Bularga quyidagilar kiradi:
- moddiy resurslar;
- nazariy ob'ektlar (ideal konstruktsiyalar);
- tadqiqot usullari va namunalar, ilmiy faoliyat ideallari.
Ilmiy izlanish vositalari doimiy o'zgarish va rivojlanishda. Ulardan ba'zilarining fan rivojlanishining bir bosqichida muvaffaqiyatli qo'llanilishi ularning yangi voqelik sohalari bilan mos kelishining etarli kafolati emas va shuning uchun takomillashtirish yoki almashtirishni talab qiladi. tadqiqotning boshqa ideal regulyatorlari: me'yorlar,
Tizimli yondashuv umumiy ilmiy metodik dastur sifatida va uning mohiyati. Murakkab tadqiqot muammolari bilan ishlash nafaqat turli usullardan, balki ilmiy tadqiqotning turli strategiyalaridan ham foydalanishni o'z ichiga oladi. Ulardan eng muhimi, ilmiy bilishning umumiy ilmiy uslubiy dasturi rolini o'ynab, tizimli yondashuvdir. Tizimli yondashuv - bu umumiy ilmiy metodologik tamoyillar yig'indisi bo'lib, ular ob'ektlarni tizim sifatida ko'rib chiqishga asoslanadi. Tizim - bu bir-biri bilan munosabat va aloqada bo'lgan, bir butun narsani tashkil etuvchi elementlar to'plami.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   I. A. Karimov. «Barkamol avlod orzusi». T. 1999 y.
   
2. 
   I. A. Karimov. «Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori». T. 1997 y.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar I-kism, Toshkent, 1998 yil
   
4. 
   O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar II-kism, Toshkent, 1998 yil
   
5. 
   V. A. Skakun. «Ishlab chiqarish ta’limi ustozi uchun kullanma». Toshkent «O’qituvchi» 1992 y.