O‘qituvchi

Bilib oling!

Tinish belgilari

1. Tire ( – ) 2. Qo‘shtirnoq – (« ») 3. Qavs – ( ) Tire quyidagi o‘rinlarda qo‘llanadi:

1. 
   Ot, son, olmosh va harakat nomi bilan ifodalanib, kesim bilan bog‘lamasiz birikkan ega va kesim orasiga: O‘zbekistonning poytaxti – Toshkent. O‘qish – hayotni uqish.
   
2. 
   Uyushiq bo‘laklardan so‘ng kelgan umumlashtiruvchi so‘zdan oldin: Akam, opam va singlim – barchasi meni kutib o‘tirishgan ekan.
   
3. 
   Ajratilgan bo‘lak bilan izohlanmish bo‘lak orasiga: Men – Rustam Omonov, 1965-yil Andijonda tug‘ilganman.
   
4. 
   Kirish gap bilan gap bo‘laklari orasiga: Tunov kuni ovchi – men uni o‘rmonda uchratib qoldim – menga bir qiziq voqeani so‘zlab berdi.
   
5. 
   Muallif gapi bilan ko‘chirma gap orasida: – Bugun kelasizmi? – so‘radi qizi.
   
6. 
   Dialog tipidagi ko‘chirma gaplarda: – Keldimi? – Keldi.
   
7. 
   Kutilmagan voqea– hodisalarni ifodalagan gaplardan oldin: Kecha xolamlarnikiga borgan edim – Anvarjon kelibdi.
   
8. 
   Zid ma’noli bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar orasida: Jismimiz yo‘qolur – o‘chmas nomimiz.
   

Qo‘shtirnoq.

1. 
   Ko‘chirma gaplarni ajratib ko‘rsatish uchun: «Ertaga kelaman», – dedi.
   
2. 
   Ko‘chma ma’nodagi, shartli nom yoki taxallus ma’nosidagi ayrim so‘z va so‘z birikmalari ham qo‘shtirnoqqa olinishi mumkin: «Tog‘ asali» sotadigan yigit… dovonning narigi tomoniga o‘tib ketdi.
   

Qavs.

1. 
   Ifodalanayotgan fikrga yoki uning biror bo‘lagiga qo‘shimcha izoh beruvchi
   

So‘zlar yoki iboralar qavsga olinadi: Botirjon (sinfimizning o‘quvchisi) oliy o‘quv yurtiga kiribdi.

2. 
   Kirish gaplar qavs bilan beriladi: ukam (sen uni taniysan) bu yil maktabni bitirdi.
   
3. 
   Misol yoki ko‘chirmaning manbai: … Eshik qars etib yopildi. (O.Y.)
   

1-mashq. Berilgan gaplarda tinish belgilari qayerda ishlatilganligiga e’tibor berib ko‘chiring.

1. Bu Navoiyning «Xamsa» asarimi deb so‘radi Komila. 2. Bolalarning xulqi, odobi, yurish-turishi, do‘stlari orasidagi mavqeiga doimo qiziqib turish kerak. 3.Biz sayohatga chiqar ekanmiz! 4. Kutubxonada Navoiy, Bobur, Furqat – kabi buyuk shoirlarimizning asarlari bor. 5. Go‘zallik olamni qutqarishiga kim ishonmaydi?!

6. U darsda javob beradimi, bermaydimi buyog‘i bizga qorong‘i.

2-mashq. Berilgan gaplarda tushirib qoldirilgan tinish belgilarini qo‘yib yozing.

1. Salom sizga// yuksak tog‘lar// 2. Yaxshilar// uni eslang// 3. Bilimlining kuchi mingga yetar// bilimsizning kuchi birga yetar// 4. Sinov imtihonlariga qanday tayyorlanayapsiz// 5. Ha // bu gapingiz to‘g‘ri// 6. Biz// yoshlar// ota-bobolarimiz qoldirgan bebaho merosni ko‘z qorachig‘iday asrashimiz kerak// 7. Men sizga aytsam// odamning yomoni bo‘lmaydi// 8. Mendan rozimassiz// bilaman// kechirmaysiz// 9. // yo‘l bo‘lsin//

3-topshiriq. Berilgan hikmatni o‘qing va mavzu yuzasidan bahs-munozara o‘tkazing.