O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

11.3. Korxona foydasi va uning taqsimlanishi
Foyda, daromad to’g’risida tushuncha va uni hisoblash tartibi. Ishlab chiqarish samaradorligini har tomonlama oshirish iqtisodiyotni hozirgi bosqichida rivojlantirishning eng muhim xo’jalik vazifasidir.
Bu vazifani hal etish maksimal foyda bergan mahsulot hajmining optimal
yo’llarini tanlash bo’yicha qilinadigan ishlarni davom ettirish bilan bog’liqdir. Foydani maksimallashtirish to’g’risidagi taxminlar makroiqtisodiyotda ko’p ishlatiladi. CHunki uning yordamida korxona va firmalaning xatti-harakatlarini (faoliyatini) aniq bashorat qilish va keraksiz murakkab analitik hisoblashlardan voz kechish mumkin.
Foyda - ishlab chiqarish samaradorligining eng muhim qo’rsatkichidir. Korxonalar to’g’risidagi O’zbekiston Respubli-kasining qonuniy hujjatlarida qo’rsatilishicha: Hamma turdagi korxonalarni xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijalarini umumlashtiruvchi asosiy qo’rsatkich foyda (daromad)dir. Foyda (daromad) amartizatsiya ajratmalari, qimmatli qog’ozlarni sotshdan tushgan pul, mehnat jamoasi a’zolarining, korxona va tashkilotlar, fuqarolarning pay va o’zga
badallari, shuningdek boshqa tushimlar korxona moliyaviy resurslarini tashkil etuvchi manba’lardir. Foyda va daromad tushunchalari bir xil emas. Daromad
miqdori foydadan kattadir. Korxonaning xo’jalik faoliyatidan olingan daromad uning hisobiga quyidagi qismlar bo’yicha qo’shiladi:

• Mahsulotni sotishdan kelgan sof tushum.
• Asosiy faoliyat natijalaridan kelgan daromad.
• Moliyaviy faoliyatdan kelgan daromad.
• Favquloddagi xolatlardan kelgan foyda.

14-chizma
Daromadni taqsimlash tartibi

• V.V.Kavalev, O.N.Volkova. Analiz xozyaestvennoy deyatelnosti predpriyatiya. Uchebnik. «Prospekt», M. 2002g. st. 277.

Sotilgan (realizatsiya) mahsulotdan tushgan pul mablag’lari
Sotilgan mahsulot tannarxi (moliyaviy xarajatlardan tashqari)
Xom ashyo materiallari sarfi
O’zgaruvchan ustama xarajatlar
Mehnat xarajatlari
Yalpi daromad (marjinal foyda, qo’shilgan)
Shartli-doimiy ustama (naklad-nie) (boshqaruv) xarajatlar
Kommertsiya xarajatlari
Boshqa daromad va xarajatlar saldosi
Reinvestitsiya qilinlandagi foyda
Oddiy aktsiya bo’yicha dividentlar
Foizlar va soliqlar ajratilgunga qadar bo’lgan foyda

To’lov foizlari (moliyaviy xarajatlar)
Soliq to’lagunga qadar foyda
Soliqlar

	Sof foyda (mulk egalari o’rtasida taqsimlanadigan foyda)
Imtiyozli aktsiyalardan tushgan foyda
Oddiy aktsiya egalari o’rtasida taqsimlanadigan foyda

Ularning tarkibi to’g’risida ma’lumotlarni «mahsulotni (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish, hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish to’g’risida»gi Qo’llanmadan topish mumkin. Sotilgan mahsulotdan kelgan sof tushum – bu daromaddir. Mahsulot sotishdan kelgan sof tushumni aniqlash uchun (ishlar, xizmatlar) sotishdan kelgan tushumdan qo’shilgan qiymat solig’i (QQS), aktsiyalar qiymati, chetga chiqarilgan mahsulot solig’i kabilar ayrib tashlanadi. Xuddi shu sotilgan mahsulotdan olingan sof tushum qo’rsatgichi korxonani o’z ixtiyorida qolgan daromadini qo’rsatadi va bu daromad undan keyingi barcha turdagi foyda qo’rsatgichlarini hisoblash uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Daromadni taqsimlash tartibi quyidagi chizmada keltirilgan.
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt (yuridik shaxs) faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi qo’rsatkichlari bilan tavsiflanadi: