O‘quv materialari (MA’ruzalar) 1-modul. Qadimgi turkiy til. Grafika

Bogʻlangan qoʻshma gaplarni hosil qilishda teng bogʻlovchilar va ayrim yuklamalar qatnashgan. Bu tipdagi qoʻshma gaplar qadimgi turkiy tilda ozchilikni tashkil etadi: azu uluğ bačağ kün, azu kičig bačağ künkä qïlsar – yoki ulugʻ roʻza kuni, yoki kichik roʻza kuniga qilsa (TT); azu muŋ üčün, azu basu birgäli qïzğanïp – yoki qaygʻu uchun, yoki qurbon berishga qizgʻanib (Mon); bu muntağ qïlïnčïn öz ütünüz bošunmağay taqï dïqa dindār kelmägäy – bunday qilmishi oʻz vujudini ozod qilmaydi va diqa dindor kelmagay (TT); Er bušušluğ, täŋri bulïtlïğ boltï, ara kün toğmïš bušač, ara mäŋi kälmiš – inson qaygʻuli, osmon bulutli boʻldi, gohi kun chiqqanda qaygʻu, gohi shodlik keladi (TT).
Qadimgi turkiy tilde qismlari oʻzaro hokim-tobe munosabatlari orqali bogʻlangan ergash gapli qo‘shma gaplar bosh gapga sifatdosh, rabishdosh, shart mayli qoshimchasi, koʻmakchi, bogʻlovchi va kelishik qoʻshimchasini olgan sifatdoshlar, nisbiy olmoshlar yordamida birikadi: Äčümiz apamïz tutmïs yär sub idisiz bolmazun täyin - ajdodlarimiz qoʻl ostida boʻlgan yer-suv egasiz qolmasin deb (KT); Oza kälmis süsin Kültegin ağïtïp, at oŋara bir oğuš alpağu on ärig, Toŋa tegin yoğïnta ägirip ölütimiz - Oldin kelgan lashkarini Kultegin turgʻizib otlantirib, bir qavmga mansub oʻn qahramonni qurshab oʻldirdik (KT); Kültegin yoq ärsär, qop öltäči ärtingiz – Kultegin boʻlmasa, oʻlar edingiz; Bägläri bodunï tüzsüz üčün, ... türk bodun ällädük älin ïčğïnu ïdmïs - beklari, xalqi insofsizligi uchun turk xalqi ushlab turgan davlatini qoʻldan chiqarib yuborgan (KT); Soğdaq bodun ätäyin täyin, Yinčü ögüzüg käčä Tämir qapïğqa tägi sülädimiz - Soʻgʻdaq xalqini tuzatayin deb, Yinju (Sir) daryosini kechib Temir darvozagacha qoʻshin tortdik (KT); Äčim qağan olurtuqda, özüm Tarduš bodun üzä šad ärtim – amakim xoqon boʻlganda, oʻzim tardush xalqi uza shad erdim (KT); Näŋ, näŋsabïm ärsär, bäŋü tašqa urtum, aŋar körü biliŋ – Qanday nima soʻzim bolsa, mangu toshga yozdim, unga qarab biling (KT).
Qadimgi turkiy tilda ergashgan qoʻshma gaplarning bir qator turlari qoʻllanishda boʻlgan: