O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

Navoiy 
7. Xafifi musaddasi solimi maxbuni maqtu’i musabbag’. Bu vaznning 
birinchi rukni «foilotun»ning solim (–V– –), ikkinchi rukni mustaf’ilunning maxbun 
(mafoilun // V–V–), uchinchi rukni esa «foilotun»ning maqtu’i musabbag’ ko’rinishi 
«fa’lon» (– ~) dan iborat bo’ladi:
foilotun 
mafoilun 
fa’lon 
foilotun 
mafoilun 
fa’lon 
– V– – // 
V– V – // 
– ~ 
Masalan: 
Faq–r. ah–li:–g’a po:–d.–sho: muh–toj, 
O’y–la–kim sho:–h.–g’a: ga–do: muh–toj. 
– V – – // V V – – // – ~ 
foilotun mafoilun fa’lon 
solim maxbun maqtu’i musabbag’ 
Navoiy 
8. Xafifi musaddasi maxbuni maqtu’i musabbag’. Bu vaznning xafifi 
musaddasi solimi maxbuni maqtu’i musabbag’ vaznidan farqi shundaki, birinchi rukn 
«foilotun»ning solim emas, maxbun ko’rinishi–«failotun» (VV – –) bo’ladi: 
failotun 
mafoilun 
fa’lon 
failotun 
mafoilun 
fa’lon 
V V– – // 
V– V – // 
– ~ 
Masalan:
Ish–ti–yo:–qim ko’–p,^eh–ti–yo:–jim ham, 
A–nga mush–to:–q.–men va yo: muh–toj. 
V V – – // V – V – // – ~ 
failotun mafoilun fa’lon 
maxbun maxbun maqtu’i musabbag’ 
Navoiy 

---

 
63 
Eslatma: avval ta’kidlanganidek, «foilotun»ning ikki to’rt bo’g’inli rukni: 
«foilotun» va «failotun» hamda ikki va uch bo’g’inli to’rt rukni: «failun», «failon», 
«fa’lun», «fa’lon» ruknlari bir she’r doirasida bir-birining o’rnida kelaverishi, 
buning natijasida esa bir asarda xafifi musaddasi maxbuni mahzuf yoki ramali 
musaddasi maxbuni maqtu’ vazni asosiy vazn bo’lib qolavergani holda, xafif 
bahrining ikki-uchtadan to sakkiztagacha turli vaznlari qo’llanishi mumkin. Masalan, 
Alisher Navoiyning xafif bahrida yozilgan «Sab’ai sayyor» dostonida shu hol ko’zga 
tashlanadi. «Sab’ai sayyor» xafif bahrining asosan ikki vaznida yozilgan: a) xafifi 
musaddasi solimi maxbuni mahzuf; b) xafifi musaddasi solimi maxbuni maqtu’. Lekin 
dostonda birinchi rukndagi «foilotun»ning «failotun», oxirgi rukndagi «failun»ning 
«failon» va «fa’lun»ning «fa’lon» bilan o’zaro almashinib kelishi natijasida 
dostonda quyidagi sakkiz vazn yuzaga kelgan: 
1. De:–di–kim: «Shah–g’a ne: i–to:–b. du–rur, 
Kim bu so’z–kim, de–dim, sa–vo:–b. du–rur. 
– V – – // V – V – // V V – 
foilotun mafoilun failun 
xafifi musaddasi solimi maxbuni mahzuf 
2. De–di ba’:–zi: «Bu nav–’. dil–ka–sh^e–mas, 
Zu–a–fo: qat–li tiy–g’^i–la: xa–sh^e–mas. 
V V – – / V – V – // V V – 
failotun mafoilun failun 
 xafifi musaddasi maxbuni mahzuf 
3. Shah–g’a–kim, bo’l–mi–sh^er–di o:–shi–qu mast, 
Bul–’a–jab ik–ki ish be–rib e–di dast. 
– V – – //V – V – //V V
~ 
foilotun mafoilun failon 
 xafifi musaddasi solimi maxbuni maqsur 
4. Shah chu ul lah–v^i–la: bo’–lub mash–’uf, 
I–shi–din top–ma–s^ er–di he:–ch. vu–quf. 
V V – – // V – V – // V V ~ 
failotun mafoilun failon 
xafifi musaddasi maxbuni maqsur 
5. Shah–ki is–mo:–’i bu: ma–qo:–l^ et–ti:, 
– V – – //V – V – // – – 
foilotun mafoilun fa’lun 
xafifi musaddasi solimi maxbuni maqtu’ 
6. G’a–za–bi: o’:–ti ish–ti–’o:–l^ et–ti:, 
V V – – // V – V – // – –
failotun mafoilun fa’lun
 

xafifi musaddasi maxbuni maqtu’ 

---

 
64 
7. Shah chu ko’r–guz–di ish–da bu: o:–yin. 
– V – – // V – V – // –
~ 
foilotun mafoilun fa’lon
 
 
xafifi musaddasi solimi maxbuni maqtu’i musabbag’ 
8. 
Ta–ma–’^et–ti: ni–go:–ri–din tah–sin. 
V V – – //V – V – // – ~ 
failotun mafoilun fa’lon 
xafifi musaddasi maxbuni maqtu’i musabbag’