O’quvchilarning axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish metodlari

O’quvchilarning axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish metodlari.

Tayyorladi: Raxmatova sarvinoz

Reja:

• O‘quvchilarda axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish
• STEAM ta’lim (STEAM education) o‘ziga xos hususiyatlari.
• Yangi avlod darsliklarini yaratishga qo‘yiladigan talablar.

Bugun biz tez suratlar bilan o‟zgarib borayotgan,insoniyat hozirga qadar boshdan kechirgan davrlardan tubdan farq qiladigan o„ta shiddatli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz.Davlat va siyosat arboblari,faylasuflar va jamiyatshunos olimlar,sharhlovchi jurnalistlar bu davrni turlicha ta‟riflab, har xil nomlar bilan atamoqdalar.Kimdir yuksak texnalogiyalar zamoni desa,kimdir tafakkur asri,yana birov yalpi axborot davri sifatida izohlamoqda.Albatta, bu fikrlarning barchasida ham ma‟lum ma‟noda haqiqat,ratsional mag‟iz bor.Chunki ularning har biri o„zida bugungi serqirra va rang-barang hayotning qaysidir belgi alomatini aks ettirishi tabiiy.Ammo ko„pchilikning ongida bu davr globallashuv davri tariqasida taassurot uyg‟otmoqda.Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganing asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni obektiv tan olish kerak-bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo„shnilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va hududlar bilan shunday chambarchas bog‟lanib boryaptiki,biron mamlakatning bu jarayondan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kelmasligini tushunish,anglash qiyin emas. Shu ma‟noda,globallashuv-bu avvalo hayot sur‟atlarining beqiyos darajada tezlashuvi demakdir.Har bir ijtimoiy xodisaning ijobiy va salbiy tomoni bo„lgani singari,globallashuv jarayoni ham bundan mustasno emas.Hozirgi paytda uning g‟oyat va keng qamrovli ta‟sirini deyarli barcha sohalarda ko‟rish,hiz etish mumkin.
Ayniqsa bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig‟iz,shu qadar tezkor rivojlanayotgan bir paytda,elgarigidek,ha bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi,uning bizga aloqasi yo„q deb beparvo qarab bo’lmaydi. Mana shunday vaziyatda odam o‟z mustaqil fikriga,zamonlar sinovidan O’tgan hayotiy-milliy qadriyatlarga,sog‟lom negizda shakllangan dunyoqarash va mustahkam irodaga ega bo‟lmasa,har turli ma‟naviy tahdidlarga,ularning goh oshkora,goh pinhona ko‟rinishidagi ta‟siriga bardosh berishi amrimahol.
Bugungi kunda yoshlarimiz nafaqat o„quv dargohlarida,balki radio-televideniya,matbuot,internet kabi vositalar orqali ham rang-barang axborot ma‟lumotlarni olmoqda.Jahon axborot maydoni tobora kengayib borayotgan shunday bir sharoitda bolalarimizning ongini to„g‟ri axborot bilan boyitish,ularda axborot iste‟moli madaniyatini shakllantirish asosiy vazifalarimizdan biridir.Bu o„rinda badiiy adabiyot,kitob mutolaasi katta yordam beradi. Badiiy adabiyotning inson ma‟naviy dunyosiga ta‟siri benihoya katta.Badiiy adabiyot qalbni tarbiyalaydi.Adabiyotga oshno insonning dili mehr-muhabbatga to„liq bo„ladi.Kitob,xususan,badiiy asarlar o‟quvchiga ma‟naviy zavq berishi bilan birga axborot iste‟mol madaniyatini shakllantiradi.”Qanday qilib axborot iste‟moli madaniyatini shakllantirish mumkin,degan savol hamisha dolzarb bo‟lib kelgan.Hech ikkilanmasdan aytish mumkinki,buni birinchi navbatda badiiy asarlar o‟qish, ommaviy axborot vositalaridan o‟rinli foydalanish,internet tarmog‟idagi ma‟lumotlarning faqat to„g‟ri talqinlarini qamrab olish, undan faqat yaxshilik yo‟lida foydalanish bugungi yoshlarimizning oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Inson qancha ko„p kitob o„qisa,uning fikr doirasi tiniqlashib,silliqlashib boradi.O‟qish madaniyatini shakllantirish asosida “kitobxonlik madaniyati” tarkib topadi.Ana shu sababli kitobxonlik madaniyati fan darajasiga ko„tarilishi,nafaqat kitob mutolaasini targ‟ib etish,balki muntazam kitob o‟qishga odatlanish,o‟qish uchun kitobni to„g‟ri tanlay olish,voqelik bilan dialogga kirishi asosida o„z-o‟zini anglashga erishish o‟ta muhimdir.O„qish madaniyati keng qamrovli tushuncha bo’lib,kitobga qiziqish va uni sevish,adabiyot bilan kengroq tanishishni, kitob bilan ishlash haqidagi maxsus bilimlarga ega bol„ishni taqozo etadi.Shu bilan birga hozirgi vaqtda “kitobxonlik madaniyati”,”mutolaa madaniyati”,”axborot madaniyati”,”axborot iste‟moli madaniyati” kabi atamalar keng qo‟llanmoqda.
Bugun axborotlar oqimi shiddat bilan kuchayib borayotgan, kompyuter va
umuman texnika olami inson hayotida tobora kengroq va mustahkamroq o‟rin olib
borayotgan bir zamonda ”axborot iste‟moli madaniyati “muammosining yanada dolzarblik kasb etishi sir emas. Zero, iste‟mol madaniyati inson ma„naviy olamining ajralmas qismi ekan, inson ma„naviyatini shakllantirish, axborotni to„g‟ri yetkazish va qabul qilish ta„lim-tarbiya jarayonidagi eng asosiy vazifa bo‟lib qolaveradi. Bunda esa kitobxonlik” madaniyati ko‟mak beradi.O„quvchi yoshlar har qanday axborotni o„qiganda unga ongli, eng muhimi, estetik munosabat bildira oladigan, undan to„g‟ri foydalanadigan darajaga yetishi uchun birinchi navbatda ko„p kitob o„qishi,o‟qilganda ham kitob zavq bilan o‟qilishi,kitobxon undan tegishli huzur va ruhiy qanoat tuyishi kerak. Buni ixcham tarzda―estetik to„yinish deb ifodalash mumkin bo‟lar.Zamonaviy sharoitda axborot -kommunikatsiya texnalogiyalarining jadal taraqqiy etishi va internet tarmog‟idan ma‟lumotlar olish,imkoniyatining kengayishi bolalarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda katta ahamiyat kasb etishi bilan birga, ta‟lim-tarbiya jarayoniga salbiy ta‟sir ko‟rsatuvchi ayrim muammolarni yuzaga keltirmoqda
1.Internet tarmog'idan noto'gri foydalanish turli to'gri-noto'gri ma'lumotlarni o'qish unga ishonish
2.Bugun axborot iste‟molchilarining kattagina qismini o„ziga og‟dirib ulgirgan ijtimoiy tarmoqlardagi xabarlar, ko„pincha ma‟lum guruhlar yoki foydalanuvchilar tomonidan joylashtirilishi.
Agar ushbu qisqartmani yoysak, quyidagilarni olamiz: STEAM bu — S — science, T — technology, E — engineering, A — art va M — math. Ingliz tilida bu shunday bo’ladi: tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik, san’at va matematika. Ushbu yo’nalishlar zamonaviy dunyoda eng mashhur bo’lib kelayotganini unutmang. Shuning uchun bugungi kunda STEAM tizimi asosiy tendentsiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda. STEAM ta’limi yo’nalishi va amaliy yondashuvni qo’llash, shuningdek, barcha beshta sohani yagona ta’lim tizimiga integratsiyalashuviga asoslangan.
Uning asosiy g’oyasi shundan iboratki, amaliyot nazariy bilimlar singari muhimdir. Ya’ni, o’rganish paytida biz nafaqat miyamiz bilan, balki qo’limiz bilan ham ishlashimiz kerak. Faqat sinf devorlarida o’rganish tez o’zgaruvchan dunyo bilan hamqadam emas. STEAM yondashuvining asosiy farqi shundaki, bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli o’rganish uchun ham miyani, ham qo’llarini ishlatadilar. Ular olgan bilimlarni o’zlari «uqib oladilar».
STEAM ta’lim muhitida bolalar bilimga ega bo’ladilar va darhol undan foydalanishni o’rganadilar. Shuning uchun, ular o’sib ulg’ayganlarida va hayotiy muammolarga duch kelganda, atrof muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o’zgarishi bo’ladimi, bunday murakkab masalalarni faqat turli sohalardagi bilimlarga tayanib va ​​birgalikda ishlash orqali hal qilish mumkinligini tushunadilar. Bu erda faqat bitta mavzu bo’yicha bilimga tayanish etarli emas.
Amaliy qobiliyatga e’tibor berib, talabalar o’zlarining irodasini, ijodkorligini, moslashuvchanligini rivojlantiradi va boshqalar bilan hamkorlik qilishni o’rganadi. Ushbu ko’nikmalar va bilimlar asosiy ta’lim vazifasini tashkil etadi, ya’ni. bu butun ta’lim tizimi nimaga intilishini.

Bu nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEAM Amerikada ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini e’tiborga olishdi va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, muhandislik va matematika). Keyinchalik bu erda Art qo’shildi va endi STEAM oxirigacha shakllandi. O’qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu fanlardan bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo’lib etishishiga yordam beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga intilishadi va uni darhol amalda qo’llashadi.

Bu nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEAM Amerikada ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini e’tiborga olishdi va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, muhandislik va matematika). Keyinchalik bu erda Art qo’shildi va endi STEAM oxirigacha shakllandi. O’qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog’i ushbu fanlardan bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo’lib etishishiga yordam beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga intilishadi va uni darhol amalda qo’llashadi.

Agar biz an’anaviy ta’limning asosiy maqsadi bilimlarni o’rgatish va bu bilimlardan fikrlash va ijod qilish uchun foydalanish deb aytsak, STEAM yondashuvi bizni olgan bilimlarni haqiqiy ko’nikmalar bilan birlashtirishga o’rgatadi. Bu maktab o’quvchilariga nafaqat ba’zi bir g’oyalarga ega bo’lish, balki ularni amalda qo’llash va amalga oshirish imkoniyatini beradi. O’sha. haqiqatda ishlatilishi mumkin bo’lgan bilimgina haqiqatan ham qadrlidir.
STEAM yondashuvining eng mashhur namunasi — Massachusets Texnologiya Instituti (MIT). Ushbu dunyo universitetining shiori «Mens et Manus» (Aql va qo’l). Massachusets Texnologiya Instituti bolalarga STEAM tushunchasini oldindan o’rganish va tanishish imkoniyatini berish uchun STEAM kurslarini ishlab chiqdi va hattoki ba’zi ta’lim muassasalarida STEAM o’quv markazlarini yaratdi.
Statistikaga ko’ra, 2011 yildan buyon STEAM-kasblarga bo’lgan talab darajasi 17% ga oshdi, oddiy kasblarga bo’lgan talab esa faqat 9,8% ga oshdi, bu esa butun dunyo bo’ylab ushbu ta’lim tizimiga katta talabni ko’rsatadi.
STEAM-ta’lim o’quvchilar ilmiy usullarni amalda qanday qo’llashni tushunishga kirishadigan aralash muhitni nazarda tutadi. Ushbu dastur bo’yicha talabalar, matematika va fizika bilan bir qatorda, o’z robotlarini ishlab chiqadigan va ishlab chiqaradigan robotlarni o’rganadilar. Darslarda maxsus texnologik uskunalar ishlatiladi.
2014-yilda Quddusda bo’lib o’tgan «STEAM forward» xalqaro konferensiyasida quyidagi bayonotlar bildirildi:
Bolalarni STEAMga jalb qilish. Ushbu ta’lim maktabgacha yoshdan boshlab boshlanishi kerak, shuning uchun dasturlarni bolalar bog’chalariga kiritish kerak.
Fan tili ingliz tilidir. Agar ilm-fanni o’rganish va olim bo’lishni istasangiz, bu tilni bilishingiz kerak.
Qizlar uchun Steam-ta’lim dasturlari kerak. Ilm-fan sohasidagi qizlar, ularning tartibliligi tufayli, o’g’il bolalar qila olmaydigan narsalarni qilishlari mumkin.
Science is fun! Ilm-fan quvnoq bo’lishi kerak, u o’quvchilar uchun qiziqarli va o’ziga jalb qiluvchi bo’lishi kerak.

E’tiboringiz uchun rahmat!

2022-2023