Oraliq nazorat savollariga javoblar mikrobiologiyadan

Laboratoriya tashxisi. Bunda, asosan, bakteriskopiya usulidan foydalaniladi. Zotiljamda bemordan balg‘am, ozena (sassiq tumov)da burundagi suyuqlik, rinoskleromada granuleoma to‘qimalaridan surtma tayyorlanadi. Surtmalar Gram va Buri-Gins usuli bilan bo'yaladi va mikroskopning immersion tizimida ko'zdan kechiriladi. Rinoskleroma bilan og‘rigan bemor surtmasida ko‘p miqdorda o‘ziga xos yiring, patologik ajralma tarkibidagi hujayralar ichida esa kapsulaga o'ralgan klebsiyellalar aniqlanadi. Bu kasallikda yana bakteriologik va serologik usullar ishlatiladi. Serologik usulda aksariyat hollarda KBR dan foydalaniladi.
24.Legionellalar keltirib chiqargan kasalliklarning laboratoriya tashhisi.
L a b o ra to riy a tashxisi. Legionellaga m ikrobiologik tashxis q o 'y ish birm uncha qiyin. M axsus laboratoriyalarda kulturani ajratish va tashxisni bakteriologik tasdiqlash 65% ni tashkil etadi. D astlab tekshiriluvchi bem ordan (balg'am , plevrasidan olingan suyuqlik, bronx chay indilari), m urdadan (o'pka autopsiyasi) olingan m ateriallar m ikroskop o stida b o 'y a b ko'riladi. B akteriologik usulda tekshiriluvchi material ko'm ir-achitqi. antibiotikli agarga va bir vaqtda FJ agarga ekiladi. O 'pka bo'lagidan legionellani ajratib olish uchun dengiz cho'ehqachalariga yuboriladi. Hayvon o'lgandan so'ng talog'idan suspenziya tayyorlanadi va qattiq muhitga ekiladi, bir vaqtning o'zida tovuq em brioniga ham yuqtiriladi. T ekshiriluvchi m aterialni bir vaqtda ko'm ir-achitqili agarga, tovuq em brioniga ekish bilan birga bilvosita im m unofluoressensiya reaksiyasi qo'yiladi.
Legionellyozga serologik usul bilan tashxis qo'yishda bem ordan kasallikning 7, 14 va 21 -kunlari zardob olinadi. O 'ziga xos antitelolar bilvosita im m unofluoressensiya va m ikroagglutinatsiya yoki gem agglutinatsiya reaksiyalar yordam ida aniqlanadi. L egionellalar antigenlarini tez aniqlashda bevosita im m unofluoressensiya usuli qo'llaniladi. Bu usul o 'ta sezgir, tezkor bo'lib, qo'zg'atuvchini bem orning o'pkasidan va u n ing m uzlatilgan bo'lakchasidan, gistologik kesm alar, plevra ekssudati, b alg 'am , bronxlam ing chayindisidan ham topish mumkin. Tashxis qo'yish uchun L. pneum ophila ga qarshi olingan quyon zardobining globulin fraksiyasidan foydalaniladi. В ulardan tashqari, radioim m un, im m unoferm ent, PZR u su llarid an ham keng foydalaniladi
25.Difteriyaning laboratoriya tashhisi
Laboratoriya tashxisi. Kasallik tashxisi asosan, bakterioskopik va bakteriologik usullar yordamida aniqlanadi. Tekshirish uchun difteritik parda, tomoq, burun, vulva, ko'z kon- yunkti-vasi va teridan, bakteriya tashib yuruvchilardan esa tomoq va burun shilliq qavatidan steril tampon bilan material olinadi. Ayrim vaqtda oziq ovqatlar (sut, muzqaymoq, turli buyumlar, o ‘yinchoq, idishlar va boshqalar) chayindisi olib tekshiriladi. Tekshiriladigan materialdan dastlab surtma tayyorlab mikroskop ostida ko'riladi. Bunda difteriya tayoqchalari har xil shaklda, turlicha joylashganligi ko'rinadi. Bu material maxsus selektiv muhitlaming biriga, masalan, ivitilgan zardob yoki telluritli agarga ekiladi, bunda 12^48 soat davomida mikroblarning koloniyalari paydo bo'Iadi, ulardan sof kultura olinib identifikatsiya qilinadi.
Patogen korinebakteriyalar toksin ajratish xususiyati bilan boshqalaridan farq qiladi. Shuning uchun sof kulturani ajratib olish va uning o'sishi, biokimyoviy, serologik va toksigenlik xususiyati ariga ko'ra identifikatsiya qilish difteriyaning laboratoriya tashxisida asosiy omillardan hisoblanadi. Difteriya korinebakteriyasining toksigen va notoksigen shtammlari dengiz cho'chqachalari terisi ostiga yoki teri orasiga yubori b, ularning toksigenlik xususiyatlari aniqlanadi. Difteriya ekzotoksini IFA usulida monoklanal antitelolarni qo'llab aniqlanadi. Shunday qilib, laboratoriya tekshirishlari difteriyaning klinik tashxisini tasdiqlash uchun xizmat qiladi. Shuning uchun ishonchli klinik belgilar bo'lgan taqdirda, davolashni laboratoriya tekshiruvlarining natijasisiz tezlikda boshlash mumkin.
26.Ko‘k yo‘tal va para-koklyushning laboratoriya tashhisi.
Laboratoriya tashxisi. Tekshirish uchun, asosan, bakterologik. usul q o ilaniladi. Shu maqsadda bemordan balg'am yoki halqum va burundan shilliq modda olinib Borde-Jangu, sut-qonli yoki gidrolizat-kazeinli, kazein-koiiiirli muhitlarga ekiladi. Begona mikrofloralar o‘sishini to'xtatish uchun oziq muhitlargapenitsillin qo‘shiladi, 3-5 kundan so‘ng oziq muhitlarda koloniyalar o‘sib chiqadi, so‘ngra ulardan sof kultura ajratib olinib, uning mor- tologiyasi, o‘sishi, biokimyoviy, antigenlik va biologik xususiyatlari o ‘rganiladi. Ikki hafta davomida bemor qonida antitelolar paydo boiganini aniqlash uchun serologik, ya’ni komplementni biriktirish usulidan foydalaniladi. Ayrim hollarda teri-allergik sinamasi ham qoilaniladi, buning uchun 0,1 ml anti gen bemor bilagining ichki yuzasidagi teri orasiga yuboriladi va 16-20 soa.tdan so‘ng antigen yuborilgan joy 2 sm cha kattalikda qizarib chiqadi. Keyingi yillarda antitelolarni aniqlash uchun juda aniq va sezgir immunferment usul ham qoilanilmoqda. Ko'kyo'tal mikrobini tezda aniqlash uchun tezkor immunofluoressent usuldan foydalaniladi.
27. Silning laboratoriya tashhisi.

Laboratoriya tashxisi. Asosan bakterioskopik, bakteriologik, serologik, biologik va allergik usullardan foydalaniladi. Tekshirish uchun olinadigan materiallar sil kasalligining klinik shakliga asoslanib turlicha: balg ‘am, siydik, yiring, orqa miya suyuqligi, operatsiya vaqtida turli a’zolardan olingan ajratmalar boiadi. Bakterioskopik usulda olingan materialdan bir xil qalinlikda bir necha surtmalar tayyorlanib, havoda quritiladi va alangada fiksatsiya qilinadi. Shundan keyin Sil-Nilsen usulida bo'yaladi. S il-Nilsen usulida bo'yalgan surtmalarda sil mikobakteriyalari havorang ko'rish maydonida qizil bo'lib ko'rinadi, chunki ular tarkibida yog' kislotalari bor. Preparat qizdirilganda bu kislotalar asosiy fuksin bilan ajralmas birikma hosil qiladi, natijada preparat qizil rangga, ular atrofidagi boshqa elementlar bilan mikroorganizmlar esa ko'k rangga bo'yaladi. Miko bakteriyalar to'g'ri, egilgan, uzun va kalta bo'lishi mumkin. Ular alohida-alohida va turli kattalikda, to'da-to'da holida uchraydi. Ba’zan ular b ir xilda bo'yalmagan bir qator qizil donachalar shaklida ko'rinadi. Bakteriologik usulda tekshirilayotgan patologik material avvaliga Ulengut va Sumiosh bo'yicha (15-20% HC1 yoki H2S 04 eritmasi) ishlov beriladi. So'ngra sentrifugada aylantiriladi va fiziologik eritma bilan yuviladi. Keyin Levenshteyn-Yensen muhitigaekiladi. Usulning kamchiligi shundan iboratld, mikobakteriyalarningo'sishi 2-12 haftadan so'ng kuzatiladi. Sil kasalligida eng samarali usul, dengiz cho'chqachalarida biologik sinama о'tkazish hisoblanadi. Buning uchun bemordan olingan patologik materialdan 1 ml hajmda dengiz cho'chqachalarining terisi ostiga yoki qorin bo'shlig'iga yuboriladi. 5-10 kundan keyin limfadenit, so'ngra tarqalgan infeksion jarayon yuzaga keladi va hayvonlar o'ladi. Serologik usulda. antigen va antitelolami aniqlovchi KBR, agglutinatsiya, bevosita agglutinatsiya reaksiyalari (Boyden reaksiyasi) qo'yiladi. Kasallikni erta aniqlashda Pirke, Mantu kabi teri sinamalarining ahamiyati katta. Pirke reaksiyasi (teri ustiga tuberkulin surtiladi) yoki Mantu reaksiyasi (tuberkulin teri ichiga yuboriladi), asosan, bolalar silini aniqlashda qoilaniladi. Pirke reaksiyasida bilak terisi tilinib, shujoyga suyuLtirilmagan tuberkulindan bir tomchi surtiladi. Natija 48 soatdan so‘ng hisobga olinadi. Diametri kamida 5 mm li infiltrat paydo boisa, reaksiya musbat deb hisoblanadi. Mantu reaksiyasi aniqroq natija beradi. Bu reaksiya uchun tuberkulin 0,25% li karbol kislota eritmasi bilan 1:1000 va 1:100 nisbatda suyultirilib, teri ichiga yuboriladi. 48 soatdan keyin infiltrat paydo boisa, reaksiya musbat hisoblanadi. 1:100 nisbatda suyultirilgan tuberkulin yuborilganda manfiy natija olinsa, bolada sil yo‘q deb hisoblash mumkin.

28.Moxovning laboratoriya tashhisi.
Laboratoriya tashxisi. Laboratoriya tekshiruvida moxov mikobakteriyalari topilmasa, shifokor kasallikning klinik belgilariga ko‘ra tashxis qo'yadi. Ammo laboratoriya tekshiruvi orqali qo‘yilgan tashxis aniq va ishonarliroq boiadi. Moxovning lepromatoz xilida kasallikning boshqa xillariga nisbatan mikobakteriyalar ko'proq topiladi. Yuqori nafas yoilari, masalan, burun shilliq qavatidan olingan surtmalardan preparat tayyorlanadi. Buning uchun burun bo‘shlig‘i yaxshilab tozalanadi, buni bemorning o'zi qilsa ham boiadi. So'ngra avvaldan tayyorlab qo‘yilgan doka tampon o'ralgan tayoqchalar bilan burunning ichki devoridan surtmalar olinadi va bir nechta buyum oynasiga bir xil qalinlikda surtiladi. Moxov mikobakteriyalarini topishda zararlangan teri to'qimasining suyuqligidan tayyorlangan surtmalarni tekshirish yaxshi natija beradi. Dastlab shu soha terisi spirt yoki efir bilan tozalanadi, yaxshil ab artiladi, bunda birinchidan aseptikaga rioya qilinsa, ikkinchidan kislotaga chidamli ba’zi saprofit mikroorganizmlar mikobakteriyalardan tozalanadi. So'ngra moijallangan teri sathini qo'l barmoqlari bilan qisib turib, steril o'tkir jarrohlik pichog'i (skalpel) bilan 5 mm uzunlikda va 2-3 mm chuqurlikda tilinadi. Ajralgan suyuqlikni skalpelda qirib olib, buyum oynasida bir nechta surtma tayyorlanadi. To'qima suyuqligi qosh, peshona, quloq suprasi, bel va dumba sohasidagi lepromalardan olinadi. Surtmalar Sil-Nilsen usulida bo'yaladi. Ammo moxov mikobakteriyalari sil mikobakteriyalariga nisbatan kislotaga chidamsiz boiib, preparatni rangsizlantirishda ehtiyot boiish kerak. Bo'yalgan surtmalarda moxov mikobakteriyalari qizil yoki pushti rangda boiib, to'da-to'da, ba’zan esa yakka holda, ular bir oz clho'zinchoq va bir-biriga parallel holda joylashadi. Moxov tayoqchalarini topish uchun tekshiriladigan 1 ml suyuqlikda kam deganda 10.000-100.000 mikobakteriya bo'lishi kerak. Buning uchun bitta surtmada 60-100 tagacha ko'rish maydonini ko'zdan kechirish kerak. 1 -2 dona mikobakteriyani topish tashxisni tasdiqlamaydi. Ko‘rish maydonidagi mikobakteriyalar soni, Xort sxemasi bo'yicha quyidagicha belgilanadi: 0-mikobakteriyalaryo‘q; + shubhali, ko'rish maydonida 1-2 ta mikobakteriya bor; ++ ko'rish maydonida anchagina mikobakteriya bor; +++ ko‘rish maydonida mikobakteriya juda ko‘p. Moxov kasalligini sil kasalligidan farq qilish uchun patologik materialni 0,85% li natriy xlorid eritmasida dengiz cho'chqachasiga yuqtiriladi. Agar bem or sil bilan og‘rigan bo'lsa, u holda dengiz cho‘chqachasida tezda sil kasaliigi rivojlanadi va u o'ladi yoki aksincha dengiz cho'chqachalari moxovga chalinmaydi. Bemor bilagining terisi orasiga 0,1 ml lepromin yuborilganda, 48-72 soatdan sn‘r»g shu joy qizarib shishib chiqsa, Milsuua reaksiyasi musbat hisobianadi. Bem or qonida hosil bo'lgan antitelolarni aniqlash uchun KBR, BilGA reaksiyalari qo'llaniladi.
29.Aktinomikozning laboratoriya tashhisi.
30. Vaboning laboratoriya tashhisi.
Laboratoriya tashxisi. Laboratoriya tekshiruvlari maxsus o'ta havfli infeksiyalar uchun moslashtirilgan sharoitda o'tkaziladi. Tekshirish uchun najas, qusuq, murda a’zolari, suv, ovqat mahsulotlari va boshqalar olinadi. Materialni olishda va uni laboratoriyaga yetkazishda ma’lum ehtiyot qoidalariga qat’iy amal qilinadi. Vabo diagnozida faqat mikrobiologik usul muhim ahamiyatga ega. Tekshiruv bosqichma-bosqich o'tkaziladi: a) bemor najasidan surtma tayyorlab, Gram yoki fuksinning suvli eritmasi bilan bo'yaladi va mikroskop ostidaко‘riladi. Agar vabo vibrioni bo'lsa, qizil rangli vergul shakldagi bukilgan vibrionlar ko'rinadi; b) bemor najasini 1% peptonli suvga, ishqoriy peptonli agarga yoki baktoagarga (TCVS - agar) ekib, 6 soat termostatda saqlanadi, shu muddat ichida peptonli suvning betida asosan vabo vibrionlaridan iborat bo'lgan yupqa parda hosil bo'ladi. Undan surtma tayyorlab, Gram usulida bo'yaladi va mikroskop ostida ko'riladi. Yana shu pardadan osma tomchi tayyorlab, vibrionning harakati mikroskop ostida tekshiriladi. Agglutinatsiya beruvchi maxsus O-zardob va shu pardadan olingan material bilan reaksiya qo'yiladi va reaksiya musbat bo'lgan taqdirda 1% peptonli suvdan ishqoriy peptonli agarga ekiladi. Agar peptonli suvda vibrionning birinchi generatsiyasi topilmasa, u holda, yana birinchi peptonli suvdan ikkinchi peptonli suvga va ishqoriy peptonli agarga ekiladi va termostatda 12 soat saqlanadi;
d) ajratib olingan kulturani identifikatsiya qilish uchun maxsus Ogava, Inaba zardoblari yoki 01-antizardob (1:50-100) bilan kengaytirilgan agglutinatsiya reaksiyasi qo‘yiladi. Uning fermentativ xususiyati tekshiriladi va \^abo fagiga nisbatan sezgirligi aniqlanadi. Mabodo antizardoblar bilan qo'yilagan reaksiya natija bermasa, u holda RO va 0139 msumli vabo zardoblari bilan «slayd-agglutinatsiya» reaksiyasi amalga oshiriladi. Biovarlarni bir-biridan farqlash uchun ularning har biriga xos faglar sezgirligi tekshiriladi. V.sholerae biovar 4-6 fag bilan, V. yeltor esa 2 fag ta’siridaeriydi. Serologik usullardan ham foydalaniladi. Bemor zardobi bilan agglutinatsiya reaksiyasi qo'yiladi. vibrotsiH antitelolaming titrlari ham aniqlanadi. Immunofluoressensiya reaksiyasi ham qoilaniladi. Bunda preparatga avval bo'yoq bilan ishlov beriladi keyin maxsus zardob bilan vabo vibroni topiladi. 1 986-yili butun dunyoda 7 mln. aholi kasallangan bo'lib, ulardan 122.000 nafari o'lgan, kasallanganlarning yarmidan ko'prog'ini bolalar tashkil qilgan. O'zbekistonda ham vabo kasalligi uchrab turadi (jumladan, bolal arda ham), ammo o'lim juda kam qayd qilinadi. Jahon sogiiqni saqlash tashkiloti (JSST)ning maiumotlariga (1999-y.) ko'ra hozirgi paytda dunyoning 130 dan ortiq mamlakatida vabo qayd qilini b turadi.
31.Kuydirgining laboratoriya tashhisi
I ,aboratoriya tashxisi. Kasallikning shakliga qarab tekshirish uchun har xil materiallar olinadi. Teri shaklida yaradan olingan suyuqlik, o'pka shaklida balg‘am, ichak shaklida najas va siydik, septitsemiyada esa qon tekshiriladi. Patologik materialdan surtma tayyorlanadi, Gram, Lyofler, Gins-Burri va Romanovskiy-Gimza usullari bilan bo'yaladi. So'ngra mikroskop ostiga qo'yib qaralganda zanjirga o'xshab joylashgan, kapsula bilan o'ralgan, yirik-yirik grammusbat tayoqchalar ko'rinadi. Q o'zg'atuvchining morfologiyasiga ko'ra dastlabki tashxisni qo'yish mumkin. В akteriologik usulda sof kulturani ajratib olish uchun tekshiriluvchi material go'sht-peptonli agar quyilgan kosachaga va go'sht-pepton bulon li probirkaga ekiladi. Sof kulturaning morfologiyasi, tinktorial hamda biokimyoviy xususiyatlari tekshiriladi va shularga asoslanib boshqa mikroorganizmlardan differensiatsiya qilinadi. Batsillaning kapsula hosil qilishini zardob-qonli muhitlarda aniqlanadi. Shuningdek lyuminissent- serologik sinama qo'yish va penitsillin qo'shilgan muhitda o'stirib (marjon shakli ni) ko'rish tavsiya etiladi. Biologik usulda tekshiriluvchi material quyon, oq sichqon, dengiz cho'chqachasining terisi ostiga yuboriladi. Kuydirgi batsillasi oq sichqonlarni 24—48 soatda, dengiz cho'chqachasini 2-3 kunda o'ldiradi. O'lgan hayvonlar yoriladi, uning qoni va ichki a’ zolaridan surtma tayyorla nadi va sof kulturasini ajratib olish uchun mahsus muhitlarga ekiladi. Olingan kulturani identifikatsiya qilish uchun tezkor biologik usul q o ilaniladi. Kultura oq sichqonlaming qorin pardasiga yuqtiriladi. Bir necha soatdan so'ng peritonial suyuqlik olib surtma tayyorlanadi. Surtmalarda kapsulali batsillalar topilishi yakunlovchi natija hisoblanadi. Kuydirgi kasalligida teri-allergik sinama ham qo'yiladi. Buning uchun bilakning ichki tomoni terisi orasiga 0,1 ml antraksin yuboriladi. 24 soatdan so'ng shu joy qizarib-shishib chiqsa, reaksiya musbat hisoblanadi. Murdaning a’zolari, teri, jun va ularning mahsulotlaridan kuydirgi batsillasini topish qiyin boisa-da, serologik usuldan foydalaniladi, ya’ni termopretsipitatsiya reaksiyasi (Askoli reaksiyasi) qo'yiladi. Serologik tashxisda KBR, BGAR, IFU usullaridan foydalaniladi. Kuydirgi batsillalarini unga o'xshash spora hosil qiluvchi aeroblardan farq qilish uchun kuydirgi batsillasini erituvchi maxsus fag ishlatiladi.
32.O‘latning laboratoriya tashhisi.
Laboratoriya tashxisi. Toun kasaliigi o‘ta xavfli (I guruhga mansub) infeksiya bo'lganligi uchun tekshirish ishlari maxsus laboratoriyada va tounga qarshi maxsus kiyimlami kiyib o'taehtiyotkorlik bilan o'tkaziladi. Toun kasalligiga tashxis qo'yish uchun avval qon, balg'am , bubon, yara va murdadan olingan materiallar bakterioskopik usul bilan tekshiriladi. Bakteriologik usulda tekshirilishi lozim bo'lgan material maxsus oziq muhitlarga ekiladi va undan sof kultura ajratib olinadi. Kulturani morfologik, biokimyoviy, antigenlik xususiyatlariga ham da dengiz cho'chqachalari, oq sichqonlardagi biosinama natijalariga ko'ra identifikatsiyaqilinadi, ya’ni bakteriologik, bakterioskopikusullar bilan bir qatorda biologik usul ham qo'llaniladi. Tezkor immuno-fluoressent usulida bakteriyalami tekshiriluvchi materialdan maxsus immun zardoblar yordamida tezlikda aniqlash uchun foydalaniladi. Bundan tashqari, Bil.GAR ham qo'llaniladi. Epizopatiya o'choqlarida hayvonlar zardobidagi antitelolarni aniqlash maqsadida immunoferment reaksiyasidan foydalaniladi. Tounning tezkor diagnostikasida toun baktcriofaglarini ham qo'llash mumkin.