Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

sp²-Gibridlangan ikkita orbitalning bir-birini qoplashi natijasida sp²-sp²-tipidagi C–C-bog‘i hosil bo‘ladi (14-rasm, A).
Har qaysi uglerod atomida qolgan bittadan p-orbital etilen joylashgan tekislikka perpendikulyar yo‘nalishda bir-birini qoplaydi. Natijada -bog‘ yuzaga keladi. Etilen molekulasidagi - va -bog‘larning joylashishi 14-rasm, B da ko‘rsatilgan.

A B
14-rasm. Etilen molekulasining tuzilishi

Demak, etilen molekulasidagi jami oltita bog‘ning bittasi sp²-sp² -tipidagi C–C -bog‘i, bittasi 2p-2p-tipidagi -bog‘, to‘rttasi esa 2sp²-1s tipidagi C–H -bog‘lardir:

a =  2sp² 2sp²

b =  2p 2p
d =  1s 2sp²

Uglerod atomining sp²-gibridlangan holatiga uning ikkinchi valentlik holati deyiladi. sp²-Gibridlangan uglerod atomining elektromanfiyligi 2,8 ga teng.

Agar gibridlanish bitta s- va bitta p-orbital hisobiga sodir bo‘lsa, bunday gibridlanish sp-gibridlanish deyiladi(15-rasm).

15-rasm. Uglerod atomining sp-gibridlanishi
Hosil bo‘ladigan ikkita bir xil gibrid orbital bir-biri bilan 180 burchak ostida joylashsagina, ular o‘rtasidagi o‘zaro itarilish minimal bo‘ladi(16-rasm).

16-rasm. sp-Gibridlangan uglerod atomi.


sp-Gibridlanish holatidagi uglerod atomi «uchinchi valentlik holatda» deb ataladi. sp-Gibridlanishda ikkita «foydalanilmagan» sof orbital ortib qoladi. Ikkita sp-uglerod atomlaridan atsetilen molekulasi hosil bo‘lishida gibrid orbitallar -bog‘ hosil qilib bog‘lanadi(17-rasm, A). Har qaysi uglerod atomida ortib qolgan ikkitadan p-orbital esa bir-birini o‘zaro perpendikulyar tekislikda qoplaydi (17-rasm, B).

A B
17-rasm. Atsetilen molekulasining tuzilishi

Demak, atsetilen molekulasidagi uglerod atomlari ikkita - va bitta-bog‘ orqali bog‘langan:

sp-gibridlangan uglerod atomining elektromanfiyligi 3,1ga teng.