Органик бирикмаларнинг замонавий номенклатураси

ОРГАНИК БИРИКМАЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ НОМЕНКЛАТУРАСИ


5.1. Органик бирикмаларнинг IUPAC номенклатураси

Кимёвий бирикмаларни номлаш кимёвий тил бўлиб, унинг одатдаги тиллардан асосий фарқи ҳам шу номлашдир. Кимёвий тилнинг яна бир ўзига хос томони, унинг ёзма шаклининг оғзаки шаклига нисбатан жуда муҳим эканлигидир. Кимёвий бирикмаларни ҳозирги вақтдаги систематик номлашнинг асосий мақсади бу номлаш орқали кимёвий бирикманинг таркибини ва иложи борича унинг тузилишини баён қилишдир. Кимёвий бирикмаларнинг IUPAC номенклатураси деб аталадиган ҳозирги замон номланиши уларнинг эски, янги ва турли номенклатураларининг мажмуасидан иборатдир. Уларни турли усуллар билан, айниқса, систематик усул билан номлаш ўқувчидан маълум билимни талаб қилади. Шунинг учун ҳар бир кимёгар кимёвий бирикмаларни замонавий номлашни ўрганиши ва билиши зарурдир.

Органик бирикмаларни номлаш турлари:
Ҳозирги вақтда органик бирикмаларни номлашнинг турли усуллари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири қулайлик, соддалик жиҳатидан у ёки бу жойда қўлланилиб келинмоқда. Шуни айтиш керакки, органик бирикмаларни номлашнинг барча бу усуллари IUPAC номенклатураси мажмуаси таркибига киради. Бу мажмуа таркибига кирувчи номлашнинг қуйидаги турлари мавжуд.


5.2. Тарихий номенклатура
Органик кимё фани ривожланишининг тарихий йўлини акс эттирувчи бу номенклатура моддаларнинг олинган табиий манбаи, ўзига хос хусусиятлари, олиниш усуллари, биринчи марта олган ва хоссаларини ўрганган олимнинг номи билан боғлиқ бўлган номенклатурадир. Қуйида келтирилган номлар моддаларнинг шу хусусиятларини акс эттиради:

Вино спирти	Мочевина
Ванилин	Чумоли альдегиди
Индиго	Пирогаллол

Келтирилган бу номлар моддаларнинг табиати ва тузилиши тўғрисида тасаввур ҳосил қилмайди. Хотира учун эса қийинчилик туғдиради.

Шунга қарамасдан, улардан, айниқса уларнинг тарихий номи бошқа турдаги номларга нисбатан қисқа ва қулай бўлса ҳозирда ҳам фойдаланилади.