Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR
Download 29.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- LABARATORIYA-7 SIRKA KISLOTA IZOAMIL EFIRINI HOSIL KILISH Reaktivlar
- Sirka kislota izoamil efirini xaydash bilan tozalash qurilmasi
- Sintez uchun berilgan birikmalarning fizik konstantalari
- LABARATORIYA -8 MOYDAN SOVUN, SOVUNDAN MOY KISLOTALARNI OLISH
- TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR
- VODOROD BOG’LANISH 34 *Foydalanilgan adabiyotlar
|
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR 1. Aldegidlar va ketonlarning umumiy formulasini yozing. 2. Sirka aldegid olishning uch xil usulini taklif qiling. 3. Spirtdan kaliy bixromat ishtirokoda bir mol sirka aldegidi uchun kerak bo‘ladigan reaktivlarni elektron balans usuli bilan hisoblang. 4. Sirka aldegid sintezining asosiy reaksiya tenglamasini yozing.
28 5. Sirka aldegid sintezining qo‘shimcha reaksiya tenglamasini yozing. 6. Aldegidlar bilan ketonlar orasida qanday farq bor? 7. Kondensatsiya jarayoni deb nimaga aytiladi? Sirka aldegidning kondensatsiya reaksiyasi tenglamasini yozing. 8. Quyidagi birikmalarning sistematik nomenklatura bo’yicha nomini ayting. 9. Quyidagi spirtlar: metiletilkarbinol, metilpropanol, 2-metilbutanol-3, 2-metil-butanol-2 larning oksidlanib, aldegidlar yoki ketonlarga aylanishi reaksiyalari tenglamalarini tuzing hamda hosil bo’lgan mahsulotlarning nomini ayting. 10. Atseton quyidagi reaksiya yordamida olinadi:
Reaksiya unumi 98 % bo’lganda, shu reaksiya asosida 2 kg tuzdan qancha atseton olinadi? 11. Moy aldegid va etilpropilketonlar qaytarilganda, qanday birikmalar hosil bo’ladi? 12. Propion aldegidning kumush oksidning ammiakli eritmasi, ammiak, natriy bisulfat, sianid kislota, metil magniy yodid, xlor, gidrazin bilan reaksiyasi tenglamalarini yozing. 13. Atsetilen va noorganik modda; atseton va formaldegiddan foydalanib, metilvinilketon hosil qiling. 14. C 2 H 5 MgBr sirka aldegid, chumoli aldegid bilan reaksiyaga kirishganda qanday spirtlar hosil bo’ladi? reaksiya tenglamalarini yozing. 15. 2-butanolga quyidagi reagentlar: PCl 5 , KOH ning spirtdagi eritmasi, ozon, suv, CH 3 MgJ , suv,
KMnO 4 fenilgidrazin birin-ketin ta’sir ettirilganda, sodir bo’ladigan o’zgarishlarni yozing.
: Sirka kislota – 15 g. Izoamil spirt – 22,5 g Sulfat kislota Natriy bikarbonat Kaltsiy xlorid Ushbu laboratoriya ishida talaba karbon kislotalarning muhim kimyoviy xususiyatlaridan biri eterifikatsiya jarayoni bilan tanishadi, nazariy bilimlarini mustahkamlash uchun laboratoriya sharoitida sirka kislotasining izoamil spirti bilan etrifikatsiya reaksiyasini tajriba orqali ko‘radi, kerakli reagentlarni hisoblab topadi va shu amaliy ish davomida o‘zlarining bilim hamda ko‘nikmalarini oshirishiradi. Reaktivlar : Kontsentrlangan sirka kislota, izoamil spirit, konts. sulfat kislota Asosiy reaktsiya:
3 COO) 2 Ca CH 3 COCH 3 + CaCO 3 t ° CH 3 – C O OH + CH 3 – CH – CH 2 – CH 2 – CH 3 OH H 2 SO 4 + H 2 O CH 3 – C O O – CH – CH 2 – CH 2 – CH 3 CH 3
29 Zaruriy asbob va uskunalar:
1-isstitish moslamasi; 2-ikki bo’yingi kolba; 3-tomizgich varonka; 4-egri trubka; 5-Libix sovutgich; 6-allonj; 7-qabul stakan
Hajmi 100 ml li yumakloq tubli kolbaga izoamil spirt, muzsirka kislota. 5-10 tomchi sulfat kislota soling. Ularni yaxshilab aralashtirib, kolbaga yig’gich orqali qaytar sovitgich o’rnating.
30 Aralashmani plita ustida bir soat qaynating. Kolbada 2-3 dona “qaynatar” ham bo’lsin. Yig’gichda asta-sekin suv yig’iladi. Suvning miqdori uning nazariy hisoblangan unumiga deyarli yetganda reaktsiyani to’xtating.
Hosil bo’lgan efirni ajratgich voronkaga o’tkazing, avval suv bilan, so’ng 5% li natriy bikarbonat eritmasi va yana suv bilan neytral sharoitgacha (rN-indikator qog’oz) yuving. Suvdan yaxshilab ajratib, uning yuqidan kaltsiy xlorid bilan quritib qutuling. Efirni bo’g’zi uzunroq kolbada haydang. Asosiy fraktsiya 138-142 o S da haydaladi. Reaktsiya unumi 20-22 g. T qayn = 142,5 o S,
zichligi d 4 25 = 0,8699 nur sindirish ko’rsatkichi n D 18,1 = 1,4014. Sintez uchun berilgan birikmalarning fizik konstantalari Nomi
Molekulyar massasi
3 cм г
T 0 qayn T 0 suyuq
3 COOH 60,-5
1,0493 16,75
118,1 izo-С 5 H 11 OH
88,15 0,812 117,2
132,0 H 2 SO 4 98,07
1,8505 10,31
279,6 Sirka
kislota izoamil efiri 130,19 0,8719
-78,5 142,5
Nomi
Miqdori V, ml
Mol Ortiqchalik koeff mtse nti
CH 3 COOH 15
14,3 0,25
1 izo-C 5 H 11 OH
22,5 22,5 0,256
024 , 1 25 , 0 256 , 0
2 SO 4 9,17
9,17 0,0936
374 , 0 25 , 0 0936 , 0
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR Bir, ikki va to‘rt asosli karbon kislotalarga uchtadan misollar yozing. Sirka kislotasi bilan spirtlarning etrifikatsiya reaksiyasiga misollar keltiring. Asosiy reaksiya tenglamasini yozing. Sirka kislotaning izoamil spirti sintezining borish jarayoning ketma-ketligini so‘zlab bering. Moylarning umumiy formulasini yozing. Moydan sovun olish jarayoni ketma-ketlik jarayonini so‘zlab bering. 1. Moylarning ishqorlanish reaksiya tenglamasini yozing.
Ushbu laboratoriya ishida talaba karbon kislotalar mavzusidan olgan nazariy bilimlarini mustahkamlaш uchun laboratoriya sharoitida moydan sovun, sovundan moy kislotalarni olish reaksiyasini tajriba orqali ko‘radi va shu amaliy ish davomida o‘zlarining bilim hamda ko‘nikmalarini oshiradi. Reaktivlar: Paxta moyi -10 g Natriy ishqori 40%li -22 ml Sulfat kislota -10 % li -3-5tomchi Suv (qaynatilgan)
-20 ml. Asosiy reaktsiya:
2 – O – C O R 1 CH – O – C CH 2 – O – C O R 2 O R 3 + 3 NaOH CH 2 – OH CH – OH CH 2 – OH + 3 R – C O ONa
31
R 1 ,R 2 ,R 3 moy (yog’) larning turli xil radikallari, masalan, C 17 H 35 , C 15 H 35 , C
17 H 33 , C 17 H 31 va
x.z. Xajmi 100ml-li chinni kosachaga 2 ml ishqor, 2 ml suv solib qizdiring va 30ml paxta moyi soling. Aralshmani shisha tayoqcha bilan aralashtirib turib, asta-sekin yana 10 ml qaynoq suv qo’shing. Aralashtirshni jadallab, kosachaga 20 ml ishqorni oz-ozdan qo’shib, reaktsiyani qizdirish bilan davom ettiring. Yigirma minutlardan keyin aralashmada barqaror qaymoqsimon ko’pik hosil bo’lishi kerak. Undan ozgina olib suvda eritib ko’ring.
Suvda erib ketsa, moyning gidrolizlanishi tugagan bo’ladi, ya’ni sovun hosil bo’lib u suvda eriydi. Sovunni reaktsion aralashmaga osh tuzi qo’shib, ajratib olsa bo’ladi. Tuz qo’shib bo’lgach, aralashmani sovuting, sovun eritma yuzasiga qalqib chiqib qotadi.
Uni tayoqcha bilan yig’ib, ajratib oling. Sovundan erkin moy kislotalari olish uchun uning bir qismini 100 ml-li stakanchada 50-60 ml suv bilan aralashtirib qizdiring, sovun erib ketsin. So’ngra unga 10% li sulfat kislotasida muhit kislotali bo’lgunicha qo’shing. Shunda moy kislotalari suv yuzasida moysimon qatlam bo’lib ajraladi. Qatlamning kislota ekanligiga ishonch hosil qilish uchun bir-ikki tomchi fenolftalein eritmasidan tomizing. Qatlam qizaradi. Aralashmani sovitib, qotib qolgan kislotani ajratib olishingiz mumkin.
32
лаборатория шароитида
триглицерид совун пишириш учун қозон
TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR Bir, ikki va to‘rt asosli karbon kislotalarga uchtadan misollar yozing va nomlang. Sirka kislotasi bilan spirtlarning etrifikatsiya reaksiyasiga misollar keltiring. Asosiy reaksiya tenglamasini yozing. Sirka kislotaning izoamil spirti sintezining borish jarayoning ketma-ketligini so‘zlab bering. Moylarning umumiy formulasini yozing. Moydan sovun olish jarayoni ketma-ketligini so‘zlab bering. Moylarning ishqorlanish reaksiya tenglamasini yozing. LABARATORIYA-9 OQSILLARGA XOS KSANTOPROTEIN REAKTSIYASI Reaktiv va materillar: oqsil eritmasi, konts. nitrat kislota, konts. ammoniy gidroksid yoki 30 % li ishqor eritmasi, probirkalar, spirt lampasi, pipetka. Probirkaga 1 ml oqsil eritmasidan olib, unga oq cho’kma yoki loyqa hosil bo’lgancha 5-6 tomchi konts.nitrat kislota qushing. Aralashmani extiyotlib bilan qizdirin, natijada eritma va cho’kma och-sariq ranga bo’yaladi. Bunda qariyb chayqatmasdan turib, ishqoriy muhit hosil bo’lguncha mo’l konts.ammoniy gidroksid yoki o’yuvchi ishqordan tomchilatib qo’shing. Dastlab
33 hosil bo’lgan kislotali albuminat eriydi hamda suyuqlik to’q sariq rangli bo’lib qoladi. Sariq rangning to’q-sariq ranga aylanishi – bu oqsillar tarkibidagi aromatik aminokislotalar nitrobirikmalarining ishqoriy tuzlari strukturasining o’zgarishidandir. Jelatina tarkibida aromatik aminokislotalar bo’lmagani sababli u bunday reaktsiyaga kirishmaydi.
Oqsillarning biuret reaktsiyasi Reaktiv va materillar : oqsil eritmasi, 10 %-li o’yuvchi natriy eritmasi, mis kuporosining suyultirilgan (deyarli rangsiz) eritmasi, probirkalar, pipetkalar. Probirkaga 1 – 2 ml oqsil eritmasi quying va unga shuncha xajm ishqor va mis kuporosining suyultirilgan eritmasidan qo’shing. Aralashma qizil-binafsha rangli bo’lib qoladi.
Оқсилнинг иккиламчи Тузилиши TAKRORLASh UChUN SAVOL VA TOPShIRIQLAR
Oddiy va murakkab oqsillarga misollar keltiring. Oqsillar inson organizmida qanday vazifalarni bajaradi.
Oqsillarga xos ksantoprotein reaksiyasi uchun kerakli reaktivlar va jarayoninig borish ketma- ketligini so‘zlab bering.
Aromatik aminokislotalarga misollar yozing. Oqsillarning biuret reaksiyasida qizil binafsha rang xosil bo‘lishini tushintiring. VODOROD BOG’LANISH
34 *Foydalanilgan adabiyotlar A. Alloviddinov, K. To‘ychiev, S. Qurbonov. Organik kimyodan amaliy mag‘ulotlar. Toshkent. O‘zbekiston. 1997. 237.b. Z. N. Saidnosirova, T.V. Derkunskaya. Ximiyadan o‘zbekcha – ruscha lug‘at. Toshkent. O‘qituvchi, 1975, 695b. O. Sodiqov, A. Karimjonov, N.Is’hoqov. Organik kimyodjan praktikum. Toshkent. O‘qituvchi, 1973, 355.b.
www.Ziyonet.uz
Петров А.А., Балян Х.Б., Трошенко А.Т. «Органическая химия» изд.4. М: Высшая школа 1982 й. Yusupov D., Turobjonov S.M., Qodirov X.E. va boshqalar. Organik kimyoning boshlang‘ich asoslari. T.: 2006 y. 410 b.
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
|
