Organik kimyodan mustaqil ta`lim uchun dasturlashtirilgan topshiriqlar yaratish texnologiyasi

 
32 
 
olib bo`ladimi? Bo`lsa reoksiya 
tenglamasini yozing. 
18.
reoksiyadagi X,Y,Z 
maxsulotlarini nomini ayting. 
19. Atsetilendan benzol olish reoksiyasida qaysi katalizatordan 
foydalaniladi va bu reoksiyani kimkashf qilgan? 
20.
sxemani reoksiya 
ko`rinishida keltiring. Xosil bo`lgan moddani nomlang. 
21. Izoftal kislotasi qaysi aromatik uglevodorodni qanday reoksiyaga 
kirishganda xosil bo`ladi. 
22. Izopropil benzolni kaliypermanganatni suvli eritmasi bilan 
oksidlanganda qaysi maxsulotlar olinadi? 
23. Masalalar tematikadan olinadi. 
 
 

---

 
33 
 
A r o ma t l i k h a l q a l a r h a q i d a t u s h u n c h a .  A r o m a t i k
birik mal ar deganda o ‟ta to ‟yin magan bo ‟lishiga qara masdan , 
b i r i k i s h r e a k s i y a l a r i g a q i y i n c h i l i k b i l a n , a l m a s h i n i s h
r e a k s i y a l a r i g a o s o n l i k b i l a n k i r i s h a o l a d i g a n , t u z i l i s h i d a b e n z o l
halqasi bo ‟lgan birik mal ar tushuniladi . Bundan tashqari a ro matik 
birik mal ar ju mlasiga juda ko ‟p besh v a olti a ‟zoli gete rotsiklik 
b i r i k m a l a r , f e r r o t s e n , s i k l o p r o p e n i l i o n i v a b o s h q a l a r m a n s u b d i r .
Aro matik birik mala r uchun juda ko ‟p re aksi yal arning oson 
borishi, oksidolvchila r ta ‟siriga chida mliligi, qo ‟sh bog` ‟ uzilishi 
h i s o b i g a b o r a d i g a n r e a k s i y a l a r n i n g q i yi n , v o d o r o d n i t u r l i
e l e k t r o f i l a g e n t l a r g a o s o n a l m a s h i n i s h i k a b i h u s u s i y a t l a r
x o s d i r . [ 2 2 - 2 4 ]
Organik biri malar a ro matik bo ‟lishlari uchun Xyukkel
qoidasi 4n+2 (n=0 ,1,2 ,3…) ni qoniqtirishi sha rt, ya ‟ni
m o l e k u l a d a g i

- e l e k t r o n l a r s o n i 2 , 6 , 1 0 v a x o k o z a b o ‟ l g a n d a
mo lekula aro ma tik bo ‟lishi mu mkin .
A r o m a t i k b i r i k m a l a r n i n g s i n f l a n i s h i . A r o m a t i k b i r i k m a l a r
a s o s a n i k k i g u r u h g a – b i r b e n z o l h a l q a l i v a k o ‟ p b e n z o l h a l q a l i
birik mal arga bo ‟linadi. Aro matik birik mal ar ha m aro ma tik 
h a l q a d a g i v o d o r o d n i g a l o g e n , g i d r o s i l v a b o s h q a f u n k s i o n a l
g u r u h l a r g a a l m a s h g a n l i g i g a q a r a b f u n k s i o n a l a l m a s h g a n
birik mal arga bo ‟linadilar. Ko ‟p benzol halqali aroma tik
birik mal ar ha m o‟z navbatida , jipslashgan v a jipslash mag an ko ‟p
benzol halqali birk ma larga bo ‟linadila r.
A r o m a t i k b i r i k m a l a r n i n g m a n b a l a r i . A r o m a t i k
birik mal arning manbala ri bo ‟lib ne ft, gazkondensati , toshko ‟mir 
q a t r o n i v a b o s h q a l a r x i z m a t q i l a d i .
Toshko‟mi r havosiz , yuqori haroratda (1000 -12000C) da
qizdirilganda toshko ‟mirg a nisbatan o ‟rt acha 3 foiz at rofida koks
gazi hosil bo ‟ladi . Bu ga z su yuqlantirilganda hosil bo ‟ladigan

---