Organik kimyodan mustaqil ta`lim uchun dasturlashtirilgan topshiriqlar yaratish texnologiyasi

 
59 
 
* 2 4 - - - - - - - - - - - - - - - 1 4
* t u s h u n m a d i m - - - 8
B e n z o l d a x a r b i r q o ` s h n i u g l e r o d a t o m i o r a s i d a g i
b o g ` ` l o v c h i e l e k t r o n l a r s o n i o ` r t a c h a 3 t a g a t o ` g ` r i k e l a d i . B u
e l e k t r o n l a r n i i k k i t a s i q o ` s h n i i k k i t a i k k i t a u g l e r o d a t o m i b i l a n δ 
b o g ` ` l a n i s h x o s i l b o ` l i s h d a q a t n a s h a d i . B i t t a s i e s a q o ` s h b o g ` `
x o s i l b o ` l i s h d a i s h t i r o k e t a d i . Q o s h b o g ` ` m u a y y a n u g l e r o d
a t o m l a r i o r a s i d a j o y l a s h g a n d e b t u s h u n i s h x a t o d i r . C h u n k i
b e n z o l d a o l t i t a u g l e r o d - u g l e r o d b o g ` ` l a r b i r x i l . B u n i q a n d a y
t u s h u n i s h k e r a k ? A y t i s h m u m k i n k i b e n z o l m o l e k u l a s i d a
q o ` s h b o g ` ` m u a y y a n j o yd a j o y l a s h g a n e m a s . B u “ o l t i t a ” o r t i q c h a
e l e k t r o n ( a r a s m ) m u a y y a n u g l e r o d a t o m i b i l a n b o g ` ` l a n g a n
e m a s , u l a r o r a s i d a b i r t e k k i s d a t a q s i m l a n g a n . b r a s m d a g i u z u q
u z u q c h i z i q l a r b i l a n k o ` r s a t i l g a n . A v a B f o r m u l a l a r o ` r n i g a
y a d r o n i o ` r t a s i d a d o i r a c h i z i q l i f o r m u l a d a n x a m f o y d a l a n i s h
m u m k i n . B u “ d o i r a c h i z i q ” – o t i t a e l e k t r o n n i o l t i t a u g l e r o d
a t o m l a r i o r a s i d a b i r t e k i s d a t a q s i m l a n g a n l i g i n i i f o d a l a y d i .

---

 
60 
 
X u l o s a .
B e n z o l d a g i o l t i t a u g l e r o d a t o m l a r i n i o ` z a r o b o g ` ` l o v c h i
1 8 t a e l e k t r o n d a n 1 2 t a s i s h u u g l e r o d a t o m l a r i o r a s i d a o d d i y
b o g ` ` x o s i l b o ` l i s h g a s a r f q i l i n s a q o l g a n o l t i t a s i o l t i t a u g k e r o d
a t o m l a r i o ` r t a s i d a b i r t e k i s d a t a q s i m l a n g a n .
Q o ` s h b o g ` ` v a y a k k a b o g ` ` l i b e n z o l f o r m u l a s i d a n ( K e k u l e
f o r m u l a s i ) f o y d a l a n i l g a n d a b u n i n a z a r d a t u t i s h k e r a k . B u
f o r m u l a n i y a n a b i r m a r o t a b a yo z i n g .
T u z i l i s h f o r m u l a l a r y o z i s h n i o ` r g a n i s h v a y o d d a s a q l a s h n i n g
e n g y a x s h i u s u l i b u k o ` p m a r o t a b a q a y t a - q a yt a y o z i s h d i r .
T o ` g ` r i u g l e v o d o r o d l a r d a n v o d o r o d n i c h i q i b k e t i s h
r e o k s i ya s i d e g i d r o g e n l a s h r e o k s i ya s i d e y i l a d i . T o ` y i n m a g a n
u g l e v o d o r o d l a r , t o ` y i n g a n u g l e v o d o r o d l a r n i d e g i d r o g e n l a s h
r e o k s i ya s i n a t i j a s i d a x o s i l b o ` l a d i . T o ` y i n m a g a n u g l e v o d o r o d l a r
d e b q o ` s h b o g ` ` v a u c h b o g ` ` t u t g a n u g l e v o d o r o d l a r g a a yt i l a d i .
B e z o l s i k l o g e k s a n n i d e g i d r o g e n l a s h i n a t i j a s i d a x o s i l b o ` l a d i .
B u n d a o l t i t a v o d o r o d a t o m i c h i q i b k e t a d i . B e n z o l d a n e c h t a
q o ` s h b o g ` ` b o ` l a d i .
* b i t t a - - - - - - - - 1 6
* i k k i t a - - - - - - 1 7
* u c h t a - - - - - - - 2 8
* t o ` r t t a - - - - - - 1 8
Q o ` s h b o g ` ` g a v o d o r o d n i b i r i k i s h i g i d r o g e n l a s h
r e o k s i ya s i d i r .
CH
2
= CH
2
+ H
2
CH
3
– CH
3
Pd
CH
2
= CH
2
+ H
2
CH
3
– CH
3
Pd

---