O‘rta asr shahar va monastr arxivlari

Florensiya
Genuya
boshqa shaharlar
Italiya respublikalari Dalmatiya sohilidagi
baʻzi shaharlar
eng boy arxivlarga ega edi.
Ko’rib chiqilayotgan davrda cherkov arxivlarining tabiati va mavqei bir xil bo’lib qolmoqda: ularning soni cherkov institutlari sonining o’sishi bilan birga doimiy ravishda o’sib bormoqda; ularning ahamiyati cherkovning o’rta asrlar jamiyati hayotida o’ynagan roli bilan belgilanadi. U oʻzining xoʻjalik faoliyatini kengaytiradi, boyligini koʻpaytiradi, yirik qurilish ishlarini olib boradi, bidʼatchilarni shafqatsizlarcha hukm qiladi va taʼqib qiladi, siyosiy hayotga faol aralashadi. Ammo kuchli qirol hokimiyati cherkovning davlat ishlariga aralashuvini cheklashga, uning ustuvorligini himoya qilishga intiladi.
Bu kurashning eng keskin lahzasi katolik cherkovining eng muhim arxivi - papalar arxivining taqdiriga ta’sir qilgan papalarning Avignon asirligi (1308 - 1378) bo’ldi. XIII asrga kelib. bu arxiv kutubxona bilan birga amaldagi reestri bilan kantsleriyadan ajratilgan va papa xazinalari tarkibida operator va ikkita xazinachi nazorati ostida edi. Arxiv ham, kutubxona ham Rim papasini alohida-alohida Avignongacha kuzatib borishdi. Rimda qolgan hujjatlarning bir qismi kardinallar qo’liga o’tdi, ko’plab materiallar esa nobud bo’ldi. Avignonga olib kelingan arxiv ham yo’qotildi va uning Rimga qaytishi o’nlab yillar davom etdi. Uning so’nggi qoldiqlari faqat 18-asrda qaytarilgan. Arxiv boshidan kechirgan qiyinchiliklar papalarni Rimga qaytib kelgach, birinchi navbatda ular uchun eng qimmatli materiallarni saqlab qolish choralarini ko’rishga majbur qildi: imperator va qirollik imtiyozlari, xatlar va boshqa muhim hujjatlar Sankt-Peterburg qal’asining keshlariga joylashtirilgan.
Ayrim davlatlar hududida cherkov institutlari arxivlarining rivojlanishi taxminan bir xil shakllarda ularning umumiy miqdoriy o’sishi va turli mamlakatlar va mintaqalarda hukm surgan o’ziga xos siyosiy, iqtisodiy va boshqa sharoitlar natijasida yuzaga kelgan o’zgarishlar va farqlar bilan davom etdi. Eng muhim o’rin eng yuqori cherkov ma’muriyati arxivlariga tegishli edi - katolik mamlakatlaridagi arxiyepiskoplar va episkoplar, pravoslavlarda patriarxlar, metropolitanlar, episkoplar. Davlat markazlashuvining kuchayishi va monarxiya hokimiyatining kuchayishi bilan ruhoniylarning siyosiy ishlarga aralashuvi asta-sekin cheklanib bordi. Uning vakillari davlatning oliy mansabdor shaxslari - kansler, g’aznachi va boshqalar lavozimlarida ishlagan bo’lsalar ham, ular faoliyatining turli jihatlariga oid hujjatlar, Ular tegishli ravishda dunyoviy va cherkov muassasalarining turli idoralarida saqlanadigan bo’lib, faqat ulug’vorning uyda saqlagan hujjatlarini aralashtirib, oilaviy arxivga joylashtirish mumkin edi.
Umuman olganda, cherkov arxivlari o’z faoliyat doirasini asta-sekin toraytirdi. Cherkov mansabdor shaxslari feodallar tabaqasiga mansub bo’lganligi va yerlarga egalik qilganligi sababli ularning patrimonial arxivlari o’sib bordi, ammo xo’jalik ish yuritish hajmining kengayishi bilan ular haqiqiy cherkov-ma’muriy arxivlardan alohida saqlanadi. Rim imperiyasi erlarida biroz o’ziga xos vaziyat yuzaga keldi, bu erda ko’plab cherkov mulklari hali ham mustaqil siyosiy birliklar edi; u yerda ruhoniylar qoʻlida davlat boshqaruvining barcha tarmoqlari boʻyicha alohida maʼmuriy, sud va moliya organlari arxivlarida saqlanadigan hujjatlar ham boʻlgan; ular orasida cherkov ishlariga oid materiallar saqlanadigan arxivlar ham bor edi. Umuman feodal jamiyatiga xos bo’lgan kuch va funktsiyalarning murakkab o’zaro bog’liqligi oliy cherkov ma’muriyati arxivlarining tarkibi va tashkil etilishining ancha murakkab manzarasini yaratdi, ammo tegishli tahlil bilan ulardagi mos keladigan elementlarni har doim ajratib olish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar