Oʻrta asrlar tarixi

Download 10.68 Kb.

1 2 3

Bog'liq
Turdiqulov Islom.XII-XV asrlarda mo’g’ullar imperiyasi

Oltin Oʻrda

Oltin Oʻrdani xon boshqargan. Zarurat tugʻilganda qurultoy chaqirilgan. Davlat ishlari bilan beklarbegi shugʻullangan. Devon ishlarini vazir boshqargan. Soliq yigʻish dorugʻa ixtiyorida boʻlgan. Zarur paytlarda bosqoqlar joʻnatilgan. Yana quyidagi mansab va amallar boʻlgan: alpaut (zodagon), tuman, tumanbegi, elchi, bosqoq, devon bitikchisi, tamgʻach (boj yigʻuvchi), tirnoqchi (tarozi-bon), shusunchi (taʼminotchi), yurtchi (meʼmor), yoʻl arachi (yoʻl noziri), tutqovul (qorovul), koʻpirchi, kemachi, yomchi, ovchi.Qoʻshinlarga tumanbegi, noʻyon (amir), yuzboshilar qoʻmondonlik qilganlar. O.Oʻ. Joʻjining 14 nafar oʻgʻlining 13 ulusidan iborat edi. Ular oʻz uluslarini mustaqil boshqarishga intilganlar. Mustaqillik harakati Mangu Temur (1266—82) vafotidan keyin kuchaydi.

Tarixchilarning so’zlariga ko’ra, S.I. Rudenko, L.N. Gumilyov, Tangut davlatining poytaxti, Xaro-Xoto shahri, 1372 yilgacha tinch yashagan va mo’g’ullar tomonidan vayron qilinmagan: “ Xaro-Xoto shahrining vayron qilinishi ko’pincha mo’g’ullarga tegishli. Darhaqiqat, 1226 yilda Chingizxon Tangut poytaxtini egalladi va mo’g’ullar uning aholisi bilan shafqatsiz munosabatda bo’lishdi. Ammo P.K tomonidan kashf etilgan shahar. Kozlov XIV asrda yashashni davom ettirdi, buni ekspeditsiya ishchilari topgan ko’plab hujjatlar sanalari tasdiqlaydi. So’ngra, shaharning o’limi daryo oqimining o’zgarishi bilan bog’liq, u Torgutlarning xalq afsonalariga ko’ra, qurshovchilar tomonidan to’rdan yasalgan to’g’on yordamida burilib ketgan. Bu to’g’on hozirgi kungacha mil shaklida saqlanib qolgan. Ko’rinib turibdiki, lekin mo’g’ullarning bunga hech qanday aloqasi yo’q edi. Uraxay (Mong.) Yoki Xeshui-cheng (Xitoy) shahrining bosib olinishi tavsiflarida hech qanday ma’lumot yo’q. Ha, bu imkonsiz bo’lar edi, chunki mo’g’ul otliqlarida xizmat qilish uchun zarur bo’lgan asbob yo’q edi

Shaharning o’limi mo’g’ullar uchun yomon narsalarni o’rgatish uchun o’rta asrlarda boshlangan yomon an’anaga bog’liq. Darhaqiqat, Tangut shahri 1372 yilda vafot etgan. U o’sha paytda oxirgi yangraydi: “ Muallif ham eshitishi kerak bo’lgan keng tarqalgan mo’g’ul afsonasiga ko’ra, Chingizxon Tangut xonshoning jarohati tufayli vafot etganga o’xshaydi, go’zallik Kyurbeldishin Xatun, uni yagona nikoh kechasini Chingizxon bilan o’tkazgan, va uni Tangut shohligini egallaganidan so’ng, fath etuvchining huquqi bo’yicha xotini. Poytaxtini va haramini tashlab ketgan Tangutlar podshohi Shidurxo-Xagan ayyorlik va ayyorlik bilan ajralib turardi, go’yo u erda qolgan xotinini nikoh oqshomida Chingizxonning tishlari bilan o’lik jarohat etkazishga ko’ndirgandek, va uning hiyla –nayranglari shunchalik katta ediki, u Chingizxonga xonning hayotiga suiqasd qilmaslik uchun “tirnoqlarga” oldindan tintuv o’tkazishni maslahat yubordi. Tishlaganidan so’ng, Kyurbeldishin-Xatun xuddi Chingizxonning bosh qarorgohi bo’lgan qirg’oqda joylashgan Sariq daryoga shoshildi. Shundan so’ng, mo’g’ullar bu daryoni “malika daryosi” degan ma’noni anglatuvchi Xatun-muren deb atay boshladilar.”