O’rta Osiyo respublikalarida milliy-hududiy chegaralanish

O’rta Osiyo respublikalarida milliy-hududiy chegaralanish

Reja:

• Sovet hokimiyati tomonidan Milliy-hududiy chegaralanishgacha TASSR, BXSR va XXSRda amalga oshirilgan ishlar
• Milliy-hududiy chegaralanish maqsad va vazifalari
• 1924-yilgi milliy chegaralanish
• O’zbekiston SSRning tashkil topishi

TASSR	BXSR	XXSR
1918-1924-yillar	1920-1924-yillar	1920-1924-
1.324.994 kv verst	182.193 ming km²	62 ming km²
5 million	2.2 million	550 ming
Toshkent shahri	Buxoro shahri	Xiva shahri

Xorazm Xalq Sovet Respublikasi

O'zbeklar	65 foiz	Dehqonchilik
Turkmanlar	26.8 foiz	Yilqichilik
Qoraqalpoqlar	3.8 foiz	Baliqchilik
Qozoqlar	3.4 foiz	Chorvachilik

Buxoro xalq sovet sotsialistik respublikasida aholini 2.2 million kishi boʻlib ular asosan oʻzbeklar tojiklar va turkmanlar qisman qozoq, qoraqalpoq, tatarlar yashashgan
XX asr boshlarida Sovet Rossiyasi tomonidan olib borilgan harbiy yurishlar natijasida Buxoro amirligi va Xiva xonligi tugatildi. Ularning o’rnida XXSR va BXSR lari tashkil topdi
Turkistоn azaldan O`rta Osiyo mintaqasidagi xalqlarning yagоna maskani va umumiy vatani bo’lib kelgan. Turkistоn, Buxоrо, Xоrazm respublikalarining tub ahоlisi asrlar davоmida urf-оdatlari, an`analari turmush tarzi, diniy e`tiqоdlari jihatidan bir – biriga juda yaqin bo’lgan bu mintaqa yagоna hudud, diniy e`tiqоd, o’z xo’jaligi va madaniyatining mushtarakligi bilan ajralib turgan. Turkistоn hududidagi davlatlarning har birida turkiy xalqlar : o’zbek, turkman, qоraqalpоq, qоzoq, va qirg`iz shuningdek tоjik xalqi azaldan tarkib tоpgan edi. Turkistоn mintaqasining xalqlari bu yerni o’zlarining yagоna yurtlari, asl Vatanni deb bilgan
Sovetlarning har bir millat uchun alohida respublika va avtonomiyalar tashkil etishdan ko‘zlagan maqsadi quyidagilardan iborat edi:
O'zbeklarni yakkalab qo'yish
Sovet tuzumiga qarshi ozodlik uchun kurash va bosmachilik harakati keng yoyilishini bartaraf etish
Islom bayrog‘i (panislomizm), yagona Turkiston (panturkizm) g‘oyalari ostida tub aholining jipslashuviga yo‘l qo‘ymaslik;
1924-yil 12iyunda RKP(b)MK Siyosiy byurosi Oʻ.Oʻrta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanishh.ch. Toʻgʻrisida maxsus qaror qabul qilgach, 15-iyulda RKP(b)MK Oʻrta Osiyo byurosi yangi tashkil etiladigan milliy respublikalar va oblastlarning muvaqqat byurosini tashkil etdi. Hududiy komissiya tarkibiga F.Xoʻjayev, A. Rahimboyev, S. Xoʻjanov, Q.Otaboyev, R.Islomov, N.Aytoqov, yilAbdurahmonov, I. Aydarbekov, I. Vareykis, D.Manjara, I.Mejlauk, X.SaxatMuratov va boshqalar siyosiy arboblar kirgan edi.
1924-yil 16-sentabrda Turkiston ASSR ning navbatdan tashqari sessiyasi, 20-sentabrda Butun Buxoro xalq vakillarining 5qurultoyi, 2-oktabrda Butun Xorazm xalq vakillarining 5qurultoyi bu masalani koʻrib chiqib, Oʻrta Osiyoning milliyhududiy chegaralanishi toʻgʻrisida qaror qabul qildilar. Mazkur qarorlarda oʻzbek va turkman xalqlariga Oʻzbekiston SSR va Turkmaniston SSR tuzish huquqi
Turkiston ASSR ning qirgʻiz (aslida qozoq) viloyatlarini 1920-yilda tashkil qilingan Qirgʻiziston ASSR (aslida Qozogʻiston ASSR) bilan birlashtirish maqsadida qirgʻiz (aslida qozoq) xalqiga Turkiston ASSRdan chiqish huquqi, qora qirgʻiz (aslida qirgʻiz) xalqiga Turkiston ASSRdan chiqish huquqi va Qora Qirgʻiz (aslida Qirgʻiz) avtonom oblastini tashkil etish huquqi, tojik xalqiga ham Turkiston ASSRdan chiqib, Tojikiston avtonom oblastini tashkil etish huquqi berilishi kerakligi taʼkidlandi
RSFSR (Butun Rossiya) Markaziy Ijroiya Komitetining 2sessiyasi (1924-yil 14-oktabr) Oʻrta Osiyodagi Turkiston ASSR, Buxoro va Xorazm respublikalari oʻrnida Oʻzbekiston SSR (OʻzSSR) va Turkmaniston SSR, shuningdek, Tojikiston ASSR (Oʻz SSRtarkibida), Qoraqalpoq va QoraQirgʻiz (Qirgʻiz) avtonom oblastlari tashkil etish toʻgʻrisida qaror qabul qildi.