O’rta umumta’lim maktablarida fizikaning o’quv mashg’ulotlarini tadqiq qilish shakllari

Bilish vositalari. O'quvcliilarni fizik hodisalarni o'rganishda mustaqil ravishda kuzatish, tajribalar o'tkazish, tajriba natijalarini umumlashtirish hamda darsliklar, o'quv qo'llanmalari va boshqa qo'shimcha adabiyotlardan foydalana olishga o‘rgatish muhim o'rin tutadi.
Harakat va kuchlar. Inson harakatda va o'zaro ta’sirda bo'lgan jismlar qurshovida yashaydi. Shu munosabat bilan jismlar harakati va o'zaro ta’sir qonuniyatlarini o'rganish o'quvchilarning ilmiy dunyoqarashini shakl- lantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu esa fizika ta’Iimining asosiy maq- sadlaridan biri hisoblanadi.
Modda. O'quvchilarning tevarak-atrofdagi moddalar, ulaming tuzilishi va xususiyati, modda tuzilishining diskretligi haqidagi ta'limot evolyusiyasi yuzasidan tasavvurga ega bo'lishlari, moddaning turli agregat holatlari, har bir agregat holatdagi moddaning xossalari. berilgan xossaga ko'ra yangi materiallar hosil qilish kabilar bilan tanishishlari o'zlarini o'rab turgan olam tuzilishini anglashlarida muhim bosqich hisoblanadi.
Maydon. Fizik maydon tabiatni oTganishdagi fundamental tushun- chalar qatoriga kiradi. Maydon tushunchasini o’zlashtirib olish o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishning muhim sharti hisoblanadi. Maydon bilan tanishtirish o'quvchilarning elektr, magnit va yoruglik hodisalarini, teleko'rsatuv va radio aloqa tamoyillarini, turli chastotalar diapazonidagi elektromagnit toMqinlar xususiyatini tushunishlari uchun zarur bo'ladi.
Ish va energiya. Ish va energiya asosiy fizik tushunchalardan bo'lib, u o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashning asosi bo'lgan olamning fizik nianzarasini ochib berishda hal etuvchi ahamiyatga ega. O'quvchilar energiya tushunchasini o'zlashtirib olishlari, energiyaning
bir turdan boshqa turga aylanishi va undan foydalanish, energiya manbalari va bu borada mavjud bo'lgan muammolami tushunishlari lozim.
Jamiyatning bugungi taraqqiyoti darajasini sanoat rivoji bilan emas, balki
axbototlarning ko’lami va tez almashinuvi bilan belgilash odat tusiga kirib
bormoqda. Yangi axborot texnologiyalarining rivojlanib, barcha sohalarga
kirib borishi esa, jamiyatda yangi sanoat ishlab chiqarish texnologiyalari
kabi ,,Yangi ta’lim texnologiyalarining’’ yaratilishi va rivojlanishiga olib
kelmoqda. Insoniyat oldida cheksiz taraqqiyot imkoniyatlari ochilmoqda.
Bu imkoniyatlardan foydalanish uchun yangi informatsion va kommunikasion
texnologiyalardan unumli foydalanishni bilish talab etiladi. Ayniqsa, ta’lim samaradorligini oshirishda yangi, information ta’lim texnologiyalaridan
foydalanish haqida mulohazalar bayon etilgan. Unda yangi pedagogik va
informatsion texnologiyalarga, ularning paydo bo’lishi mohiyati va
ahamiyatiga to’xtalib o’tilgan.
Yangi XXI- asr esa information texnologiyalarning shiddatli va keng
masshtabli rivojlanishi bilan boshlandi. Bu borada yetuk mutaxasislar va
ayniqsa, yangi boshlovchi tadqiqotchilar va axborot texnologiyalarini
o’rganuvchilar ham, uning taraqqiyotiga va imkoniyatlariga yetib olish
mushkul ekanligini his etmoqdalar. Axborot texnologiyalari texnik imkoniyatlari, intelektual salohiyati va texnologik ko’p qirraliligi bilan lokal rivojlanishda jahon fani taraqqiyotiga katta hissa qo’shib kelmoqda. Lokal, ya’ni alohida davlatlar va ilmiy markazlarda raqobatli rivojlanish o’sha davlatning yoki markazning tom
ma’nodagi gegemonligiga olib kelmoqda. Bunday taraqqiyot har bir davlat
va hatto har bir mutaxasisdan doimo izlanishda bo’lishga va shu taraqqiyot
o’sish poygasida o’z o’rnini topa bilishni taqozo etmoqda. Bunday raqobatni
axborot texnologiyalarining barcha sohalarida kuzatilmoqda. Kompyuter texnikasi va uning imkoniyatlarini, tezligini, xotirasini va mobilligini doimo takomillashtirish borasida rivojlangan davlatlarning shu soha mutaxasislari to’xtovsiz ish olib borib, kutilmagan natijalarga, yutuqlarga ham erishmoqdalar.
Ikkinchi tomondan dasturlash muammolarini hal etish va bu sohaning
cheksiz imkoniyatlari yanada chuqurroq o’rganilib, informatsion
bozorda nihoyatda samarali yangi biznesning rivojlanishiga ham olib keldi.
Uchinchi tomondan internet xizmati turlarining kengayishi, rivojlanishi
va mobillashuvi jahonda fan va texnika hamda biznesning rivojlanishiga katta turtki bo’ldi.
Bu yutuqlarning barchasi sanab o’tilgan sohalarda ko’zga ko’rinib turgan
muvaffaqiyatlarga olib kelishi bilan ta’lim va tarbiya sohasida ham keng
imkoniyatlarni yaratdi. Ta’lim va tarbiya jarayonini amalgam oshirishda
dastavval EHM ning qo’llanilishi qiyin va juda sekin sodir bo’lgan
bo’lsada, keyingi yillar ichida axborot texnologiyalarining ta’limga
interigasiyasi keskin kuchaydi. Buning natijasida ta’limning yangi formalari,
usullari va shakllari vujudga keldi. Masofadan o’qitish, ta’limda kredit
texnologiyalari va boshqalar shular jumlasidandir. Ta’limning prinsiplari saqlangani holda uning yangi texnologiyalari yaratildi. Bugun ,, yangi informatsion ta’lim texnologiyalari’’ deb ataluvchi qator ta’lim texnologiyalari pedagog va texnolog olimlar tomonidan taklif etila boshlandi. Ammo, informatsion ta’lim texnologiyalari amaliyotga texnik jarayonlar texnologiyalariga qaraganda qiyinroq qo’llanilmoqda. Buning didaktik, psixologik va pedagogik asoslari va sabablari mavjudligi bugun
sir bo’lmay qoldi. Bu texnologiyalarni aslida barcha pedagoglar bir xil
muvaffaqiyat bilan ta’lim jarayoniga qo’llay bilishlari mumkin edi, ammo
bunday jarayon ancha qiyin kechmoqda.Tabiiyki, ,,Nega shunday bo’ldi ?’’--- degan savol tug’iladi.Haqiqatdan ham qator informatsion ta’lim texnologiyalarini batafsil
tavsiflari bosqichma—bosqich, izchil o’rganilib, ta’lim jarayoniga qo’llashga
harakat qilinsada, barcha pedagoglarning bu boradagi yutuqlari bir xil
bo’lmayapdi. Keyingi yillarda pedagogik adabiyotlar va maqolalarda ,,pedagogik texnologiyalar’’, ,,informatsion pedagogik va ta’lim texnologiyalari’’, ,,Yangi pedagogik va information ta’lim texnologiyalari’’, ,,Ilg’or informatsion ta’lim texnologiyalari’’, ,,Progressiv informatsion ta’lim texnologiyalari’’ kabi iboralar ko’p qo’llanila boshlandi. Ta’limning bu metodlari va texnologiyalari qanday paydo bo’ldi va u o’zi nima?---- degan savol tug’iladi.
Ta’lim samaradorligini oshirish borasida klassik pedagoglar juda
qadimdanoq o’z fikrlarini bayon etganlar. Buyuk mutafakkirlar:
Yusuf Hos Hojib, Alisher Navoiy, A. Beruniy, Ibn Sino, Al-Xorazmiy,
Imom Buxoriy, Imom at- Termiziylar shular jumlasidandir. A. Navoiy
o’zining ,,Xamsa’’si bilan avom halqni 3 ta tilga: turkey, arabiy va forsiyga
o’rgata olganligi, oddiy halqni firqalardan qaytara olganligi va vatanparvarlik
ruhini singdira olganini o’ziyoq yuksak pedagogik mahorat egasi bo’lganligidan dalolat emas-mi?

допчЛТоиии