О=сил ва ларга хос рангли реакциялар

12.KRAXMALNI AMILAZA TA'SIRIDA GIDROLIZ QILISH.  

 

 

Kerakli  reaktiv  va  asboblar:  1.Ferment  shirasi;  2.  Suyultirilgan  so'lak 

aralashmasi;  3.  1%  li  kraxmalning  0,3%  li  osh  tuzidagi  eritmasi;  4.  yodning  kaliy 

yodiddagi  eritmasi;  5.  Feling  suyuqligi;  6.  Probirkalar;  7.  Pipetkalar;  8.  Suv 

hammomi;  9.  Voronka;  10.  Filtr  qog'ozi;  11.  Stakan;  12.  Termometr;  13.  Shisha 

tayoqcha; 14. Shisha plastinka; 15. Shtativ. 

Kraxmal (C

6

H

10

O

5

) — uglevodlar orasida eng muhim ahamiyatga ega bo'lgan 

polisaxaridlardan  biri  bo'lib,  oziq-ovqat  mahsulotlarining  un,  guruch,  kartoshka  va 

boshqalar asosini tashkil etadi. Hayvon organizmida kraxmal so'lak tarkibidagi a m i l 

a  z  a    deb  ataluvchi  ferment  ta'sirida  maltozagacha  parchalanadi.  Kraxmalning 

parchalanishi  bir necha  reaksiyalardan iborat  bo'lib, u ovqat  hazm  qilish  kanallarida 

shakargacha parchalanib, ichak orqali qonga o'tadi.  

Amilaza  fermenti  donli  o'simliklar  urug'larining  unish  paytida  ko'p  miqdorda 

hosil  bo'ladi.  Hosil  bo'lgan  ferment  urug'  tarkibidagi  kraxmalni  maltozagacha 

parchalaydi. 

amilaza  

 

Kraxmal                                        Maltoza 

Kraxmal  yuqori  molekulali  polisaxarid  bo'lib,  o'zida  erkin  aldegid  turkumini 

tutmaydi. Shuning uchun ham, u Trommer va Felint reaksiyalarini bermaydi. Ammo, 

kraxmalning  amilaza  fermenti  ta'sirida  parchalanishidan  hosil  bo'lgan  maltoza, 

Trommer va Feling reaktivlari bilan ijobiy reaksiya beradi.  

Kraxmal  parchalanishidan  hosil  bo'lgan  va  o'zining  ximiyaviy  tuzilishi 

jihatidan  kraxmalga  yaqin  bo'lgan  dekstrinlar,  yod  eritmasi  bilan  ko'k  rang  beradi. 

Parchalanish  jarayonida  ximiyaviy  tuzilishi  jihatidan  kraxmaldan  uzoq  bo'lgan 

dekstrinlar ham hosil bo'ladi, ammo ular yod eritmasi bilan qiizil-qo'ng'ir rang beradi. 

Kraxmal  parchalanishida  maltozaga  yaqin  past  molekulyar  moddalar  ham  hosil 

bo'ladi, lekin ular yod bilan rangli reaksiya bermaydi. 

Kraxmalning  parchalanish  reaksiyasini  so'lak  tarkibidagi  amilaza  fermenti 

yordamida  kuzatish  mumkin.  So'lak  tarkibida  amilaza  fermentidan  tashqari, 

maltozani  parchalovchi  m  a  l    t  a  z  a  fermenti  ham  bo'ladi.  Maltozaning  ferment 

---

 

29 

ta'sirida parchalanish reaksiyasini quyidagicha ifodalash mumkin:  

  maltaza 

 

            Maltoza                                   Glyukoza 

Hosil  bo'lgan  glyukoza  Trommer  reaksiyasi  yoki  Feling  suyuqligi  yordamida 

aniqlanadi.  

Kraxmalni  kislota  yordamida  gidrolizga  uchratish  yo'li  bilan  ham  glyukoza 

hosil  qilish  mumkin.  Ammo  glyukoza  hosil  bo'lishida  ayrim  farqlar  bor:  1.  Agar 

ferment  ishtirokida  boradigan  reaksiyalar  past  haroratda  —  40°S  atrofida  borsa, 

anorganik  katalizator  yordamida  boradigan  reaksiyalar  ancha  yuqori  harorat  ostida 

boradi. 2. Fermentlar o'ziga xoslikka ega, ya'ni har bir ferment ma'lum bir ximiyaviy 

moddaga  ta'sir  qiladi,  masalan,  amilaza  fermenti  kraxmal  va  unga  yaqin  bo'lgan 

glikogenga  ta'sir  qilib,  ularni  maltozagacha  parchalaydi.  Kislotalar  esa  faqat 

kraxmalni  glyukozagacha  parchalabgina  qolmay,  balki  oqsil  molekulasini  ham 

parchalaydi.  3.  Fermentlar  muhitdagi  vodorod  ionlari  konsentrasiyasiga  nisbatan 

sezuvchan — o'zgaruvchan bo'ladi.