О’simliklarning nafas olishi Reja

О’simliklarning nafas olishi
Reja:

• О’simliklar hayotida nafas olishning ahamiyati
• Nafas olish koeffitsiyenti

Bu jarayonnnng shakliy tenglamasini qo’yidagicha kо’rsatish mumkin:
О’simliklar hujayralarida boradigan oksidativ reaksiyalar organik moddalarning kislorod ishtirokida anorganik moddalarga (SO2 va N2O) parchalanishi va kimyoviy energiya ajralib chiqish jarayoni nafas olish deyiladi.
S6N|2O6 + 6O2 6SO2 + 6N2O + energiya ( 2875kDJ mol).
Tirik organizmlarda boradigan nafas olish jarayonida kislorodning rolini dastlab XVIII asrning oxirlarida fransuz olimi A L Lavuaze ilmiy asoslab bergan edi.
U о’zining 1773-1783 yillarda о’tkazgan bir qator tajribalarida nafas olish va yonish jarayonlarining о’xshashligini isbotlab berdi.
U nafas olishda atmosferadan kislorod yutiladi va atmosferaga karbonat angidrid ajralib chiqadi, deb ta’kidladi.
О’simliklarning nafas olish
О’simliklarning maxsus nafas olish a’zolari bо’lmaydi. Ularning barcha hujayralari va tо’qimalari mustaqil nafas olish xususiyatiga ega.
Nafas olish koeffitsiyenti
О’simliklarning nafas olish jarayonida ajralib chiqqan karbonat angidridning yutilgan kislorodga bо’lgan nisbatiga—nafas olish koeffitsiyenti deyiladi
Umuman, о’simliklarning nafas olishi muhim fiziologik jarayon bо’lib, u qorong’ilik yoki yorug’likdan qa’tiy nazar tirik hujayralarda doimiy xarakterga ega.
Fermentlar tizimi
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari uchun xos bо’lgan asosiy xususiyat elektronlarning kо’chishidir.
Moddalar oksidlanganda tarkibidan elektron ajraladi, qaytarilganda esa elektron biriktirib oladi. Elektron ajratuvchi moddalar donor, qabul qiluvchi moddalar akseptor deyiladi.
Donor bilan akseptor birgalikda oksidlanish - qaytarilish tizimini tashkil etadi. Bu reaksiyalarni boshqaruvchi fermentlar oksidoreduktazalar deyiladi.
Anaerob nafas olish
Uglevodlarning anaerob sharoitda parchalanishi glikoliz ham deb ataladi. Bu jarayonda juda kam miqdorda energaya ajralib chiqadi va oxirgi bosqich mahsuloti pirouzum kislotasi hosil bо’ladi.
Glikoliz anaerob nafas olish va bijg’ish jarayonlarining boshlang’ich bosqichidir.
О’simliklar tarkibidagi nafas olish jarayonining asosiy mahsuloti bо’lgan monosaxaridlarning reaksiya qobiliyati ancha past bо’lib, keyingi almashinuv jarayonida ishtirok etish uchun ularni biroz energiya bilan ta’minlash zarur.
Bunga monosaxaridlarni energiyaga boy bо’lgan birikmalar bilan reaksiyaga kiritish va fosforli efirlar hosil qilish yо’li bilan erishiladi.
Foydalaniladigan adabiyotlar:

• Burigin V. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1977.
• Kursanov A. va boshqalar. Botanika. Toshkent O’rta va Oliy maktab Davlat nashriyoti. 1963.
• Mustafayev S. M. Botanika. Toshkent, “O’zbekiston”, 2002.
• Sahobiddinov S. S. O’simliklar sistematikasi. Toshkent, “O’qituvchi”, 1976.