Osiyo xalqaro

1.2 Moliyaviy iqtisodiy inqirozning o’zbekiston iqtisodiyotiga ta’sir qilishi.
2008 yilda boshlangan va bugungi kunda ko‘lami tobora kengaygan va chuqurlashib borgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga baho berar ekanmiz, ko‘pgina xalqaro ekspert va mutaxassislar bu inqirozning sabablari va yanada avj olishi bilan bog‘liq prognozlarida javoblardan ko‘ra ko‘proq savollarga duch kelishdi.


Bu iqtisodiy tanglik Amerikaning Qo‘shma Shtatlarida ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan og’ir holatidan boshlandi. So‘ngra bu jarayonning miqyosi kengayib, yirik banklarni va moliyaviy tuzilmalarning likvidlikligi, ya’ni to‘lov qobiliyati zaiflashib, moliyaviy inqirozga aylanib ketdi. Dunyoning yetakchi fond bozorlarida eng katta kompaniyalar indekslari va aksiyalarining bozor qiymatiga kelsak ular halokatli darajada tushib ketishini guvohi bo’ldik. Bularning barchasi, o‘z navbatida, ko‘plab mamlakatlarda ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi bilan bog‘liq ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi.


Hozirgi vaqtda bir qator yetakchi tahlil va ekspertlik markazlari global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo‘lgan oqibatlariga doir materiallarni o‘rganish va umumlashtirish natijasida quyidagi xulosalarga kelishgan.
Birinchidan, moliya-bank tizimida ro'y berayotgan inqiroz jarayonlarining deyarli global miqyosi, retsessiya va iqtisodiy inqirozning muqarrarligi, investitsiya faolligining pasayishi, talabning pasayishi va xalqaro savdoning pasayishi, shuningdek, dunyoning ko'plab mamlakatlariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan jiddiy ijtimoiy yo'qotishlar tasdiqlanadi.


Ikkinchidan, yuzaga kelgan global moliyaviy inqiroz jiddiy bo'shliqlarni va amaldagi global moliya-bank tizimini tubdan isloh qilish zarurligini ko'rsatdi, asosan korporativ manfaatlariga xizmat qiluvchi, kredit va qimmatli qog'ozlar bozorida turli spekulyativ operatsiyalar olib boruvchi banklar faoliyati ustidan tegishli nazorat yo'qligini tasdiqladi.


Uchinchidan, har bir alohida davlatdagi moliyaviy-iqtisodiy inqirozning ko'lami, chuqurligi va oqibatlari ko'p jihatdan, avvalambor, moliya va pul tizimining mustahkamligiga, milliy kredit tashkilotlarining kapitallashuvi va likvidligiga, ularning xorijiy va korporativ bank tuzilmalariga, shuningdek, oltin hajmiga bog'liq bo'ladi. - valyuta zaxiralari va tashqi qarzlarni to'lash imkoniyati, oxir oqibat - mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi, diversifikatsiyasi va raqobatbardoshligi darajasidan.


To'rtinchidan, global moliyaviy inqirozdan tezroq chiqish va uning oqibatlarini yumshatish ko'p jihatdan alohida davlatlar va umuman jahon hamjamiyati doirasidagi chora-tadbirlarning samaradorligi va izchilligiga bog'liq.


Sammitdagi munozaralar shuni ko'rsatdiki, bugungi kunda biz ogohlantirish haqida gapirmayapmiz, balki global moliyaviy inqirozdan chiqish yo'llari, ya'ni oldingi pozitsiyalarga qaytmaslik chizig'i deyarli o'tdi.


Shu bilan birga, bunday Sammitning bo'lib o'tganligi, muammolar va global moliyaviy inqiroz bilan bog'liq mavjud vaziyatning o'zi muhokama qilinganligi dalda beruvchi signaldir.


Bugungi kunda har bir mamlakatning global moliyaviy inqirozga duchor bo'lish darajasi va chuqurligi birinchi navbatda moliya, iqtisodiy va bank tizimlarining barqarorligi va ishonchliligiga hamda ularda o'rnatilgan himoya mexanizmlarining qanchalik kuchli ekanligiga bog'liqligini isbotlashga hojat yo'q deb o'ylayman.