Основы искусственного интеллекта: учебное пособие

doa1
gey1gesR,
r1e.

9. 
   Ekspert tizimlarini yaratish
   

2.10.1. Ekspert tizimining tuzilishi
Mutaxassisning ishini bajarish uchun kompyuter dasturi mantiqiy ­xulosalar yordamida muammolarni hal qila olishi va bunda etarlicha ishonchli natijalarni olishi kerak ­. Shu bilan birga, dastur bilimlar bazasi deb ataladigan faktlar tizimidan foydalanish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak, shuningdek, konsultatsiya davomida bilimlar bazasida mavjud bo'lgan ma'lumotlardan xulosalar chiqarishi kerak. Ba'zi ekspert tizimlari maslahat paytida qo'shilgan yangi ma'lumotlardan ham foydalanishi mumkin .­
Shunday qilib, ekspert tizimini uch qismdan iborat qilib ko'rsatish mumkin [4]:

1. 
   bilim bazalari (KB);
   
2. 
   chiqish mexanizmi (MB);
   
3. 
   foydalanuvchi interfeysi tizimlari (SPI).
   

tizimining asosiy, markaziy qismidir . U ­ushbu ekspert tizimi doirasidagi muammolarni hal qilish uchun munosabatlar (yoki hodisalar), usullar va bilimlarni tavsiflovchi qoidalarni o'z ichiga oladi .­
Xulosa qilish mexanizmi ishlash tamoyillari va qoidalarini o'z ichiga oladi. Darhaqiqat, xulosa chiqarish mexanizmi qaysi qoidalarni chaqirish kerakligini aniqlash va ­bilimlar bazasida ularga kirishni tashkil qilish orqali ekspert tizimini ishga tushiradi. Xulosa qilish mexanizmi, shuningdek, qoidalarni bajaradi, maqbul ­echim qachon topilganligini aniqlaydi va natijalarni foydalanuvchi interfeysi dasturiga uzatadi.
Interfeys - bu foydalanuvchi bilan bevosita aloqada bo'lgan ekspert tizimining bir qismi. Foydalanuvchi interfeysi tizimi foydalanuvchidan ma'lumot oladi. Keyinchalik, foydalanuvchi tomonidan kiritilgan ma'lumotlarning turi va xususiyatiga asoslangan interfeys tizimi kerakli ­ma'lumotlarni chiqish mexanizmiga uzatadi. Va xulosa qilish mexanizmi bilimlar bazasidan olingan bilimlarni qaytarganda, interfeys uni foydalanuvchiga o'zi uchun qulay bo'lgan shaklda qaytaradi.

2. 
   Bilim vakili
   

sintaksis va semantik ­konventsiyalar to'plami ­. Bilimlarni taqdim etishni loyihalashda yaxshi qoida bu bilimlarni ­oddiy va tabiiy mexanizmlar yordamida oson kirish imkonini beradigan shaklda tashkil qilishdir.
Bilimlarni ifodalashning usullaridan biri faktlar va raqamlarni (faktik bilimlarning parchalarini ­) Proto qoidalariga tasniflash va joylashtirishdir. Ushbu vakillik qoidaga asoslangan ekspert tizimlarida foydalanish uchun mos ­keladi .
Qoidalarga asoslangan tizimlar hozirda eng mashhur hisoblanadi. Ular fan va muhandislikdan biznesgacha bo'lgan keng doiradagi ilovalarda ishlab chiqilgan va qo'llanilgan . ­Shuning uchun biz ­ushbu bo'limda batafsil ko'rib chiqamiz.

2. 
   Chiqarish usullari
   

taxminlar to'plamidan qandaydir xulosa kelib chiqishini isbotlashning tizimli usuli . ­Ushbu tizimli usul ­xulosani olish uchun qabul qilingan mantiqni aniqlaydigan ­xulosa chiqarish qoidalarida kodlangan . Xulosa qidirish va naqshlarni moslashtirish orqali amalga oshiriladi . ­Bunday holda, xulosa qilish mexanizmi ­"yuqori" qoidadan boshlab mos keladigan jarayonni ishga tushiradi. Qoidani ­chaqirish uni "chaqirish" deb ataladi; moslashtirish jarayonida tegishli qoidalarni chaqirish moslashish sodir bo'lgunga qadar yoki butun bilimlar bazasi tugaguncha va moslik ­topilmaguncha davom etadi. Ikkinchi holda, o'zgartirilgan so'rovlar bilimlar bazasidagi qiymatlarga moslashtirilgan qiymatlardir. Agar xulosa chiqarish mexanizmi bir nechta qoidalarni ­chaqirish mumkinligini aniqlasa, u holda ba'zi tanlov qilish kerak, bunda odatda ­aniqroq qoidalarga yoki ko'proq joriy ma'lumotlarni hisobga oladigan qoidalarga ustunlik beriladi. Ushbu jarayon konfliktni ­hal qilish deb ataladi.

2. 
   UI tizimi
   

Foydalanuvchi interfeysi tizimi ­ekspert tizimi va foydalanuvchi o'rtasidagi o'zaro aloqani ta'minlaydi. Bunday o'zaro ta'sir odatda quyidagi funktsiyalarni o'z ichiga oladi ­:

1. 
   klaviaturadan olingan ma'lumotlarni qayta ishlash va ­kirish va chiqish ma'lumotlarini displey ekranida aks ettirish;
   
2. 
   foydalanuvchi va tizim o'rtasidagi dialogni saqlash;
   
3. 
   va tizim o'rtasidagi tushunmovchilik holatlarini tan olish ;­
   
4. 
   foydalanuvchiga nisbatan tizimning "do'stona"ligini ta'minlash.
   

Foydalanuvchi interfeysi tizimi ­kirish va chiqishni samarali boshqarishi kerak. Bu ­kirish va chiqish ma'lumotlarini tezda qayta ishlashni, ­ularni aniq va ingl. Bundan tashqari, interfeys tizimi ­foydalanuvchi va tizim o'rtasidagi tegishli dialogni qo'llab-quvvatlashi kerak. Maslahatlashuv ­tizim tomonidan chiqarilgan aniq bayonot va ushbu bayonotga olib keladigan xulosalar ketma-ketligini tushuntirish bilan yakunlanishi kerak ­.

2. 
   ekspert tizimi,
   

qoidaga asoslangan
Qoidalarga asoslangan ekspert tizimi (Prologue tilida) moslashtirish vaqtida kiritilgan ma'lumotlar tomonidan chaqiriladigan qoidalar to'plamini o'z ichiga oladi. Bunday ekspert tizimi, shuningdek ­, tizimning turli modullarini tanlaydigan va faollashtiradigan xulosa chiqarish mexanizmidagi tarjimonni ham o'z ichiga oladi. Ushbu tarjimonning ishlashini uchta bosqichdan iborat ketma-ketlik sifatida tasvirlash mumkin:

1. 
   tarjimon qoida naqshini ­bilimlar bazasidagi ma'lumotlar elementlari bilan moslashtiradi;
   
2. 
   agar bir nechta qoidalarni chaqirish mumkin bo'lsa, tarjimon ­qoidani tanlash uchun nizolarni hal qilish mexanizmidan foydalanadi;
   
3. 
   berilgan savolga javob topish uchun tanlangan qoidani qo'llaydi .­
   

Ushbu sharhlash jarayoni tsiklik bo'lib ­, tan olish - harakat aylanishi deb ataladi [4]. Qoidalarga asoslangan tizimda ishlab chiqarish qoidalarining soni bilimlar bazasi hajmini belgilaydi . ­Eng murakkab tizimlarning ba'zilari 5000 dan ortiq ishlab chiqarish ­qoidalarini o'z ichiga olgan bilim bazalariga ega.
Misol. Keling, it zotini aniqlash bo'yicha ekspert tizimini yarataylik , bu potentsial egasiga ma'lum ­mezonlarga muvofiq it zotini tanlashda yordam berishi kerak . ­Faraz qilaylik, foydalanuvchi ­ekspert tizimining savollariga javoban itning xususiyatlari to'plamini xabar qildi . Tarjimon tanib olish-harakat siklida ishlaydi. ­Agar kiritilgan xususiyatlar bilimlar bazasining bir qismi bo'lgan har qanday it zotining xususiyatlari bilan taqqoslanadigan bo'lsa, unda tegishli ­ishlab chiqarish qoidasi ­qo'llaniladi va natijada ­zot aniqlanadi, so'ngra natija foydalanuvchiga xabar qilinadi ­. Agar zot aniqlanmagan bo'lsa, bu haqda foydalanuvchiga xabar beriladi.
/*Ma’lumotlar bazasi deklaratsiyasi. Ma'lumotlar bazasi foydalanuvchi ­interfeysi tizimining savollariga foydalanuvchining javoblarini saqlaydi. Ushbu ma'lumotlar "Ha" yoki "Yo'q" javoblarini ifodalaydi. */