Ota-onalar majlisini tashkil qilish va o’tkazish metodikasi. Reja

TARBIYADA MUOMALA MAHORATI
Talabalar bilan muomala kilish pedagogning uz tarbiyalanuvchilari bilan mulokot olib borish maxoratini takozo etadi. Biz uchun esa suzlashishni bilishi lozim. Suzlashishni, mulokot olib borishni doimo urganib borishi lozim. U darsni samarali olib borishni, suzlashishni bilishi, suxbat, lektsiya, xikoya kilish kabi usullaridan foydalanishi, umuman butun ta’lim-tarbiya jarayonida talabalar bilan mulokotni yulga kuya olishi lozim.
Mulokot – yunoncha suz, suzlashuv, suxbatlashuv, shaxslararo suxbat va fikr olishuv, ogzaki nutk shakli ikki yoki undan ortik shaxslarning suzlashuvidir.
Pedagog bilan ukuvchiurtasidagi mulokot bulishi uchun pedagogda yetarli darajada kobiliyatga ega bulishi kerak xamda uz - o’ziga doimo kuyidagi savollarni berishi va unga javob berishga xarakat kilishi kerak:
Nimaga o’rgatish, kimni o’rgatish, qanday o’rgatish.
Nimaga o’rgatish:
a) ilm – fandagi yangiliklarni anglash, Yangi Fan terminlarini tushunish, ukuv predmetini tulik uzlashtirish;
b) malaka, kunikma va kobiliyatni shakllantirish;
v) ukuv predmetlari urtasidagi bogliklikni amalga oshirish;
g) ukuv mazmunini tushunarli tizim asosida kurish.
Kimni o’rgatish:
a) talabalarni ba’zi psixik xususiyatlarini (eslab kolish, nutki, fikrlash. . . ) xamda ularni kay darajada ukimishli, tarbiyali ekanliklarini aniklash;
b) talabalarning bir darajadan ikkinchisiga utishdagi kiyinchiliklarini oldindan aniklash;
v) ukuv-tarbiya jarayonini tashkil etishda talabalarning dalillari, fikrlarini xisobga olish;
g) talabalardagi turli psixik uzgarishlar va rivojlanishni xisobga olib, uz pedagogik mexnatini tashkil etish;
d) iktidorli talabalar bilan xam ishlash, yakka xoldagi ishni tashkil etish.
Qanday o’rgatish:
a) ish jarayonida ishlatiladigan kuch va ketadigan vaktni xisobga olgan xolda ukitish va tarbiyalashning turli usullari majmuini ishlatish.
Pedagogik ta’sir kursatishning asosiy usullari, bu talab, istiqbol, rag’batlantirish va jazolash, jamoatchilik.
Ragbatlantirish va jazolash-talabalarni xulk-atvoriga kuzatish kiritishni, ya’ni foydali xatti-xarakatlarni kushimcha ragbatlantirishni va tarbiyalanuvchilarning noma’kul xatti-xarakatlarini tuxtatishni ta’minlaydi.
Jamoatchilik fikri – tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy-foydali faoliyatini goyat xar tomonlama va muntazam ragbatlantirib borishni ta’minlaydi.
Talab-pedagogik ta’sir kursatishning boshlangich usuli bulib, tarbiyalanuvchilarda o’ziga nisbatan mas’uliyat va talabchanlikni rag’batlantirishda aloxida vazifani bajaradi.
Uzaro fikr almashish bilan ta’sir kursatish vositalari: ishontirish, ta’sir kilish, uzaro fikr almashish bilan ta’sir kursatish.
Ishontirish pedagogik ta’sir kursatish usuli sifatida darslarda ukuv axboroti, ijodiy suxbatlar, munozaralar shaklida kullaniladi. Tarbiyaviy ishda guruxiy va yakka suxbatlar, munozaralar, siysiy axborotlar shaklida kullaniladi.
Ta’sir kildirish kishi psixikasiga nazoratsiz kirib, uning faoliyatida xatti-xarakatlar, sabablar, intilishlar bilan amalga oshiriladi. Ta’sir kilish-shunday bir psixik ta’sir kursatishki, kishi uni ongining yetarli nazoratsiz idrok etadi.
a) Pedagogik vaziyatlarni takkoslash va umumlashtirish, usullarni kuyish;
b) Talabalarga yakka individual xolda munosabatda bulish, ularni mustakil ishlarini tashkil etish.
Pedagog talabalar bilan buladigan mulokotida kuyidagi malakalarni egallagan bulishi lozim: tashki kiyofani nazorat kilish nutkni egallash, pedagogik munosabat madaniyatini egallash, tashkilotchilik maxorati, ukuv tarbiya jarayonini boshkarish uslublarini egallash.
Munosabatlarni boshkarish uslublari:
1. Avtoritar uslub.
2. Demokratik uslub.
3. Liberal uslub.
1. Avtoritar uslub.

• 
  O’zi yakka xolda gurux faoliyatini yunalishini belgilaydi.
  
• 
  O’zi kursatma-buyruk beradi.
  
• 
  Javobgarlikni uz buyniga oladi.
  
• 
  Suzsiz buysunishni da’vo etadi.
  
• 
  Kattik intizomni talab etadi.
  
• 
  Aytilgan narsani tulik bajarilishini talab etadi.
  
• 
  Mulokotga kirishishning asosiy shakllari: buyruk, kursatma berish, kullanma bilan ishlash, xayfsan e’lon kilish.
  
• 
  Muomalada kupol, dagal, duk-pupisali majbur etish, kurkitish, chuchitish orkali kirishadi.
  
• 
  Avtoritar uslubning ijobiy tomoni favkulodda vaziyatlar ishlatilishi (yonginda, suv toshkinida)
  

2. Demokratik uslub.
Jamoa fikriga tayanib ish olib boradi.

• 
  Jamoa fikrini, tashabbusini ma’kullaydi, rivojlantiradi, boshkalar fikriga xurmat bilan karaydi.
  
• 
  Boshkalar fikrini o’ziniki kilib oladi.
  

3. Liberal uslub.

• 
  Tashabbussiz jamoa ishiga aralashmaydi, xamma masalalarni yuzaki karab chikadi. O’zining fikri yuk, javobgarlikdan o’zini chetlatadi. Ish natijasi bilan kizikmaydi.
  
• 
  Talabalarga e’tiborsizlik bilan, begam karaydi.
  
• 
  Uz ishiga sovukkonlik bilan karaydi.
  

• 
  kurkuv orkali munosabat
  
• 
  - dialog va monolog
  

Inson o’zini kurshab olgan olam bilan uzaro birgalikdagi xarakati, odamlar urtasidagi ijtimoiy xayoti va ishlab chikarish faoliyati jarayonida topadigan munosabatlar tizimida yuz beradi. Kishilar ish jarayonida tabiat bilangina emas, balki bir birlariga xam uzaro ta’sir kursatadilar.
Pedagogik maxoratga pedagogik bilimlar bilan bir katorda pedagogik texnika soxasidagi malaka xam kiradi. Ular tarbiyaga ozrok kuch sarflab, Kynpok natijalarga erishish imkonini beradi. Xar bir moxir pedagog shaxsni shakllantirish bilan boglik bulgan, mazkur masalalarni xal kilishi lozim. Pedagogdan kuch - gayratni, kat’iyatni, tirishkoklikni, tadkikotlar olib borishga intilishini, yangi vaziyatga, yangi jamoaga kirish kobiliyatini, samimiyatni, tutrilik va xalollikni, utkir akl -idrokni, bir vositani boshkasi bilan tekshirib kurish malakasini talab kilinadi. Pedagogik maxorat o’ziga talabalar xakidagi, ta’lim tarbiya jarayonini tashkil etish va uning mazmuni, metodlari xakidagi keng bilimlarni kamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi. Pedagog bu madaniyatni egallamasa, xech vakt chinakam usta bula olmaydi. Zamonaviy pedagogga birgina umumiy madaniyatining o’zi kifoya kilmaydi. U talabalarni kuzatish, ularning usishidagi muxim narsalarni jamiyatda vujudga kelgan, asosiy ijtimoiy goyalar bilan takkoslash, ularni rivojlantirish yullari va usullarini aniklash, turli vositalar tarbiyaviy ta’sir kursatish usullarining uzaro bir biriga utishi dialektikasini chukur taxlil kilish, pedagogik izlanishlar va yutuklarni ilmiy jixatdan bir sistemaga solish malakalariga ega buladi.
Pedagogik malaka bilim va kunikmalar faoliyatning ma’lum turini egallab olish, yaxshi bajara olish kobiliyatidir. Pedagog faoliyatiga oid bunday malakalarga kuyidagilar kiradi.
Mavjud bilimlarni faollashtirish uchun «Tarozi» texnologiyasidan foydalanish.
Har bir tarbiyachining dunyoqarashi, tarbiyalanganligi, odobliligi uning muomalasida namoyon bo’ladi. Muomalani asosiy vositasi til. Xalqimizda shunday naql bor «Bola shirin so’zning gadoyi», bas shunday ekan tarbiyachi muomalasida tilga juda ehtiyotkor bo’lishi kerak. Tili shirin, xushmuomala o’qituvchi eng obro’lidir. Husayn Voiz Koshifiy shunday degan edilar: «Haq vaqtini so’zlar aytursizlar yaxshi so’zdin bo’lakni aytmangizlar va ko’p so’zlamoq ko’ngilni qaro qilur» yoki «Mumkin ersa yaxshi so’z qil oshkor, yaxshi so’zdin xo’b yo’qdur yodgor»; «Nasihatin shirin so’zu muloyimlik birla ibtido qilgan, chunki bu zamonda yumshoqlik va xushro’ylik ko’rgazmayiy nasihat korga kelmas».
Alisher Navoiy muomala qiluvchi shaxsning mahoratida eng avvalo til shirinligi, «SHirin so’z ko’ngillar uchun bamisli asaldir» degan edi.
Kaykovus o’zinipg «Qobusnoma» asarida «Suxandonlik bila baland martabal bo’lmoq» zikrida shunday hikoyatni keltiradi:
Xorun-ar Rashid bir tush ko’rdiki, og’zidan barcha tishlari to’kilmish. Erta tong turib bul tushning ta’birini aytuvchini chaqirib so’radikim, . . bu tushning ta’biri nedur?», «Andog’kim, sendan o’zga hech kim qolmaguvsidir». Bu so’zni eshitibog’on Xorun ar-Rashid "Mening yuzimga bundoq dardlig va anduqlig’ so’zni aytding.
Mening barcha qarindoshlarim o’lsalar, so’ngra men qandog’ ishga yararman va na yanglig’ ruzg’or so’rarman?» – dedi va unga yuz tayoq urmoq buyurdi. So’ngra yana bir ta’birchini chaqirib so’radi. . . . Ta’birchi dedi: «Ey amir al mo’ьmin-in, sening umring barcha akrabotlaring umridan uzoq bo’lur» Xorun ar-Rashid: dedi: «Barcha aqling yo’li birdur va ikkovingning ta’biring negizi bir yerga borur, ammo bu iborat bila ul iboratning orasida farq bag’oyat ko’pdur». Buyurdi so’nggi ta’birchiga yuz tillo berdilar.
Bir donishmand jamoaga qarab: – bir gapim bor, uni ming so’mga sotaman, istovchilar bo’lsa marhamat! – dedi. Suhbat ishtirokchilari hayron qolishib «qanday gap ekan» – deb so’rabdilar. SHunda donishmand, bu gap: – «o’ylab ish qil»! degani, debdi, donishmandning bu g’oyasidan shuni anglamoq lozimki, o’ylab ish qilgan odam muomalasida qiyofasi bo’lishi (bosh, yuz va xatti- harakatlarini odob yuzasidan boshqarishi) kerak ekan.
Qo’pol, odobsiz gaplarga o’rin qoldirmaslik, bola ishtaxsiga tegadigan qo’pol muomala qilish o’qituvchining izzati va obro’siga putur yetkazadi.
Pedagog olim Suxomlinskiy muomala mahoratini kuchi va uning yashirin sirlarini “Bolalarga fido” asarida shunday bayon etkan edi: «. . . Yuksak tuyg’u madaniyatga ega bo’lgan o’qituvchi bog’chaning kayfiyati noxushligini darxol fahmlaydi. Bu eng avvalo uning ko’zidan bilinadi, . . . U bola ko’nglidagi tashvishni sezganini, qanday yo’l bilandur ma’lum qilish yo’lini topadi.
. . . Keyin bolani tanho topib, surishtirishi ham mumkin.
. . . Bolaning ahvolini tushunish, unga hamdard bo’lish, madad berish kerak.
Ko’pincha hamdardlik, rahmdillik chin ko’ngildan gaplashish bolaning diliga xush keladigan eng yaqin yordam bo’ladi. Beparvolik, loqaydlik esa bolaning dilini larzaga soladi!»
Bola qalbini nurafshon qiluvchi vosita o’qituvchining jonli so’zi, uning ruhini tushiruvchi ham o’sha so’zning bayonidir. Xalqda «Gapdan gapning farqi bor, o’ttiz ikki narhi bor» deb bejiz aytilmagan.
Tarbiyachining adolat bilan ish tutish mahorati
Adolat iymon – e’tiqodni, pok niyatga eltuvchi haqni nohaqdan ajratuvchi bir o’lchovdir.
Adolat insonlar hulqiii baholovchi muhim mezondir. O’tmish ajdodlarimiz adolat va adolatsizlyakka alohida e’tibor berib bu tushunchani siyosiy, falsafiy, hukuqiy, axloqiy nuqtai nazardan turlicha talqin etab komil insonni tarbiyasida u katta vosita ekanligani u asarlarida bayon etganlar.
Amir Temur saltanatni boshqarishning bosh mezoni adolat deb hisoblagan edi. U o’zining pand nasihatlarida ham yosh avlodni adolatli bo’lishga chorlaydi: «Har mamlakatda adolat eshigini ochdim, zulmu sitam yo’lini to’sdim. Qaysi mamlakatni zabt etkan bo’lsam, o’sha viloyatning ulug’larini og’a-inilarimdek, yoshlari va bolalarini bo’lsa o’z farzandimdek ko’rdim» degan edi.
Voiz Koshifiy «Axloqi Muhsini» asarida shunday yozgan edi: «Adolat – bu insonlarni bir-biriga yaxshilik ko’rsatishidir».
Adolat va adolatsizlik asriy ko’rinishlari insonni qilmishi. harakati, tili muomala, madaniyati, tashqi qiyofasida o’z aksinn topadi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1.Tarbiyaviy ish metodikasi. //L. I. Ruvinskiy ta’riri ostida. – T. : O’qituvchi, 1991 y

2.Ochilov Malla. Muallim qalb meomori: Saylanma. T. : O’qituvchi 2000 y
3.Aziz’o’jaeva N. N. «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat» TDPU – 2003 yil
4.Ma’kamov U, Tillaboeva N, Tillaboeva SH. Pedagogik mahorat. O’quv qo’llanma. T. : 2003 y
5.Sultonova G. A. Pedagogik mahorat. O’quv uslubiy qo’llanma. T. : 2005
6.Rasulova L. SH. «Pedagogik mahorat» fanidan maoruzalar matni. F. 2001