O‘tkir o‘tanov «umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti»

 
Madrasa va talabalar soni 
 
Madrasa  va 
talabalar soni 
Maktab va 
o‘quvchilar 
soni 
Qorixona  va 
o‘quvchilar 
soni 
Jami  
qorixona 
O‘quvchi   
Marg‘ilon 
57-838 
428-7340 
21-395 
229 
1701 
Qo‘qon 
45-6929 
301-4210 
100-604 
 
 
Namangan 
40-1324 
371-7121 
50-306 
 
 
Andijon 
30-996 
428-6756 
44-320 
 
 
O‘sh 
viloyatida 
10-304 
176-2851 
14-76 
 
 
 
Bulardan tashqari 6154 masjid mavjud edi. Bizning xalqning 2% gina savodli degan fikr 
bo‘htondan  boshqa  narsa  emas.  Fikrimizning  isboti  uchun  Turkiston  o‘lkasidagi  xalq  bilim 
yurtlari  3-inspektori  V.Navkinning  chor  xukumatining  maorif  vaziri  D.A.Tolstoyga  1896  yil  8 
mayda  yo‘llagan  maktubdan  ayrim  satrlarini  keltiramiz:  ―E‘tiboringiz  uchun  ushbu  xabarni 
yetkazishni lozim deb bilamanki, ayni paytda Turkiston o‘lkasidagi oliy maktab madrasalargina 

---

xalq  bilim  yurtlari  3-inspektorning  rahbarligidadir.  Quyi  maktablar  bu  inspektorning  rahbarligi 
doirasidan  tashqarida,  ularning  nihoyatda  ko‘pligi  sababli  hali  sonini  olishga  muvaffaq 
bo‘linmadi,  menga  topshirilgan  inspeksiya  ishlarida  maktablarning  soni  haqida  aniq  ma‘lumot 
yo‘qligining  boisi  shunda‖.  S.Grameniskiy  ta‘kidlaganidek:  ―O‘lka  bosib  olingach  ruslar  bu 
yerda juda ko‘p maktablar kitoblar borligini ko‘rdilar, ularda arab alfavitida ona tili o‘qitilishiga, 
xat-savodni egallash musulmon dini bilan uyg‘unlashib ketishiga guvoh bo‘ldilar‖ 
 
Ta‘lim  tizimi  deb  muayyan  mamlakatning  ichki  va  tashqi  siyosatiga  ta‘sir  ko‘rsatuvchi 
hamda  ma‘lum  bir  qoidalar  asosida  tashkil  etilgan  barcha  ta‘lim-tarbiya  muassasalarining 
tuzilishiga aytiladi. O‘zbekistonda ta‘lim tizimi mamlakatning barcha fuqarolariga ta‘lim, tarbiya 
berish  kasb-hunar  o‘rgatishning  asoslarini  belgilaydi  hamda  har  kimning  bilim  olishdan  iborat 
konstitusiyaviy huquqlarini ta‘minlashga qaratilgan. 
 
Ta‘lim  tizimi  asosida  barcha  fuqarolar  o‘zlarining  xohishlariga  qarab,  umumiy,  o‘rta 
maxsus,  kasb-hunar  va  oliy  ta‘lim  va  mutaxassisliklarni  egallashlari  uchun  keng  imkoniyatlar 
yaratilgan.  
 
O‘zbekiston Respublikasi ta‘lim tizimi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
 
Davlat  ta‘limi  standartlariga  muvofiq  ta‘lim  dasturini  amalga  oshiruvchi  davlat  va 
nodavlat ta‘lim muassasalari; 
 
Ta‘lim tizimining faoliyat ko‘rsatishini va rivojlanishini ta‘minlash uchun zarur bo‘lgan 
tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy pedagogik muassasalar; 
 
Ta‘lim  sohasidagi  davlat  boshqaruv  organlari,  shuningdek,  ularga  qarashli  korxonalar, 
muassasalar va tashkilotlar. 
 
O’zbekiston Respublikasi  ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir. 
I. Barcha ta‘lim muassasalari davlat ta‘lim standartlari asosida tashkil etiladi va nazorat qilinadi. 
Ta‘lim  standartlariga  muvofiq  ta‘lim  dasturlarini  amalga  oshiruvchi  davlat  va  nodavlat 
muassasalari  shaklida  olib  boriladi.  Davlat  muassasalari  O‘zbekiston  xukumatining  mablag‘i 
hisobidan  tashkil  qilinadi  ya‘ni  barcha  amalga  oshiriladigan  o‘quv  ishlari,  amaliyotlar,  o‘quv-
moddiy  baza,  kadrlarga  tulanadigan  va  boshqa  mablag‘lar  davlat  tomonidan  ta‘minlanadi. 
O‘qiydigan  o‘quvchi  talabalarga  stipendiya,  yotoqxona  va  boshqa  tomondan  ijtimoiy 
himoyalanadi.  
 
Nodavlat  ta‘lim  muassasalari  esa  nodavlat  tashkilotlar,  xo‘jaliklar,  dehqon-fermer, 
qo‘shma korxonalar, fuqaro, homiylar yoki xorijiy tashkilotlari tomonidan tashkil etaladi. Barcha 
o‘quv-tarbiyaviy  ishlar,  kadrlar  tayyorlash  o‘sha  homiylarning  mablag‘i  hisobidan  tashkil 
qilinadi.  Ammao  ta‘lim  mazmuni  davlat  ta‘lim  standartlari  talabalariga  javob  berishi  talab 
etiladi.  
II. Ta‘lim tizimining faoliyat ko‘rsatish va rivojlanishni ta‘minlash uchun zarur bo‘lgan tadqiqot 
ishlarini  bajaruvchi  ilmiy-pedagogik  muassasalarga  esa  quyidagilar:  ta‘lim  tizimining 
rivojlanishini  ta‘minlovchi  ilmiy  tadqiqot  institutlari,  laboratoriyalar,  oliy  o‘quv  yurtlarining 
ilmiy  ishlarini  muvofiqlovchi  xodimlar,  ilmiy-pedagogik  faoliyat  bilan  shug‘ullanuvchi 
pedagoglar,  professorlar  va  boshqalar  kiradi.  Masalan,  Pedagogika,  psixologiya,  kimyo, 
matematika, fizika va hokazo. Bu muassasalarxalq xo‘jaligining qaysi sohalari bo‘lishidan qat‘iy 
nazar shu sohalar bo‘yicha tadqiqot ishlari bilan shug‘ullanadi. Oqibatda ta‘lim tizimi rivojlanadi 
va davlatga, jamiyatga naf keltiradi.  
III.  Ta‘lim  sohasidagi  davlat  boshqaruv  organlari,  shuningdek  ularga  qarashli  korxonalar, 
muassasalar  va  tashkilotlarga  esa  quyidagilar  kiradi:  Tarmoq  sohalaridagi  vazirliklar,  viloyat 
xokimiyat boshqaruv organlari, tuman xalq ta‘limi bo‘limi, maktablarning rahbarlari, maktablar, 
bolalar  bog‘chalari,  uylari,  dam  olish  sanatoriyalar,  kutubxona,  texniklar,  tabiatshunoslar, 
temiryo‘l stansiyalar va hokazo. 
IV. O‘zbekiston Respublikasining ta‘lim tizimi  yagona va uzluksizdir talabi esa O‘zbekistonda 
ta‘lim  tizimi  bitta,  o‘ziga  xos,  mos  shuning  uchun  u  yagona  degan  ma‘no  tushunilishi  kerak. 
O‘zbekiston  ta‘lim  tizimi  boshqa  davlatlardan  nusxa  olmasdan,  o‘z  tajribasi  va  boshqa 
rivojlangan  mamlakatlar  tajribasidan  foydalangan  holda  ishlab  chiqilgan  va  hayotda 
qo‘llanilmoqda.  O‘zbekiston  Respublikasi  ta‘lim  tizimining  uzluksizligi  deyilganda  barcha 

---

fuqarolarga  ma‘lumot  ixtisoslik  berilishida  uzluksizlik,  o‘zaro  bog‘liklik  saqlangan  bo‘lib  u 
darajasiga  qarab  biror  mutaxassislikni  tayyorlashni  nazarda  tutadi.  Barcha  ta‘lim  muassasalari 
o‘zaro uzviy uyg‘unlikda bog‘langan. Masalan, Umumiy o‘rta ta‘lim bilan o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta‘limning bog‘lanishini ko‘rsatish mumkin. O‘quvchi avval umumiy o‘rta ta‘limni oladi, 
so‘ng esa o‘rta maxsus kasb-hunar ta‘limida davom ettiradi va hokazo.