orqali miyaning ovqatIanish nerv markazlari qo'zg'alib, refleks yo'li bilan me'dadan ajralgan shira fistula orqali idishga yig'ib olinadi. Uning tarkibi, miqdori o'rganiladi. Ovqat qizilo'ngach orqali tashqariga chiqadi, ya'ni u me'daga tushmaydi (1-rasm). I. P. Pavlov bu usulni yana ham takomillashtirib, operatsiya yo'li bilan itning me'dasida "kichik me'da" hosil qilish usulini yaratdi (2-rasm). Shuningdek, u operatsiya yo'li bilan jag' osti, quloq oldi bezlariga ham fistula o'rnatib, ulardan ajraladigan so'lakning miqdori va tarkibini o'rganish usullarini ishlabchiqdi (3-rasm).Ovqat itning og'ziga tushgach, u ta'm bilish retseptorlariga ta'sir qilib, me'dadan shira ajralishi shartsiz refleksni yuzaga keltiradi. It ovqatni yemasdan turib, uni ko'rganida yoki hidini sezganida ham ko'rish va hid sezish retseptorlari orqali uning miyasidagi ovqatlanish markazi qo'zg'aladi va me'da shirasi ajraladi. Bu ovqatlanishning shartli refleksi deb ataladi. Pavlovning xizmati shundaki, u ovqat hazm qilish organlari vazifasini faqat shartsiz reflekslar hosil qilish yo'li bilan emas, balki shartli reflekslar hosil qilish yo'li bilan ham o'rgandi.
Odam bir marta ta'mini tatib ko'rgan ovqatni ko'rsa, hidini sezsa, hatto nomini eshitsa yoki eslasa ham, uning og'zida so'lak ajrala boshlaydi. Ayniqsa, mazali va nordon ovqatlar hidini sezganda va eslaganda bu jarayon kuchli bo'ladi. Bu ana shu ovqatlarning mazasiga nisbatan shartli refleks hosil bo'lganini ko'rsatadi. Pavlovning ovqat hazm qilish a'zolari fiziologiyasini o'rganishdagi ilmiy ishlari yuqori darajada baholanib, 1904-yilda unga Nobel mukofoti berilgan.
|
