Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

O'zbek davlatchiligi tarixida Xorazmshoh-Anushteginiylar davlatining tutgan o'rni.

1017-yilda Mahmud G‘aznaviytomonidan zabt etilib, o‘z mustaqilligidan mahrum bo‘lgan

Xorazm 1040-yilda Saljuqiylar davlatiga qaram bo‘lib qola61di. Saljuqiylar hukmdori Malikshoh o‘z ma’murlaridan AnushteginniXorazmga noib qilib tayinlaydi. Anushtegin vafotidanso‘ng Xorazmda uning vorisi Qutbiddin Muhammad (1097–1127) noiblik qiladi. Garchi u “xorazmshoh” unvonini tiklab,bunday nom bilan ulug‘lansa-da, Saljuqiylar davlatining sadoqatlinoibiligicha qolgan edi. Xorazmning mustaqilligi QutbiddinMuhammadning o‘g‘li Otsiz (1127–1156) nomi bilan bog‘liqdir.Dastavval Otsiz turkman va qipchoqlarni o‘ziga bo‘ysundiradi.Xorazm bilan iqtisodiy jihatdan bog‘liq bo‘lgan Sirdaryoetaklari va Mang‘ishloq yarimorolini egallaydi. Otsiz Kaspiydengizi sohillaridan to Sirdaryoning o‘rta oqimiga qadar bo‘lganyerlarda Xorazmshohlar davlatining poydevorini barpo etadi.Xorazmshohlar davlatining tashkil topishi. Otsizningsiyosatini uning vorislari Elarslon (1156–1172), SultonshohMahmud (1172) va Takash (1172–1200) davom ettiradilar.XII asrning ikkinchi yarmida Movarounnahr va Xurosondasiyosiy vaziyat yanada keskinlashadi. 1153-yilda Sulton Sanjargaqarshi ko‘chmanchi o‘g‘uzlar isyon ko‘taradilar. Buningoqibatida Saljuqiylardavlati keskin zarbaga uchrab, zaiflashibqoladi.Dastavval undan Kichik Osiyo va Kermon ajralib ketadi.So‘ngra Fors, Ozarbayjon va Xuroson viloyatlari mustaqil bo‘liboladi. Bunday siyosiy vaziyatda, shubhasiz, Xorazmninghukmronlikdoirasi kengaytirilib, uning mustaqilligi yanadamustahkamlanadi. Xorazm davlati, ayniqsa, Otsizning nabirasiTakash davrida juda kengayadi. 1187–1113-yillarda u Nishopur,Ray va Marv shaharlarini zabt etadi. 1194-yilda esasaljuqiylar sultoni To‘g‘rulga qaqshatqich zarba berib, EronniXorazmga bo‘ysundiradi.Davlat hududining kengayishi. Takashdan so‘ng uningo‘g‘li Alovuddin Muhammad (1200–1220) ham Xorazm davlatini kengaytirish siyosatini davom ettiradi. 1206-yildan boshlab Movarounnahrni qoraxitoylarning qaramligidan ozod etishga kirishildi. 1210-yilda Talos vodiysida qoraxitoylar mag‘lubiyatga uchraydi. Yettisuvgacha bo‘lgan yerlar Xorazmshohlar davlati tasarrufiga o‘tadi.XIII asr boshida Xorazm juda keng maydonni egallagan buyuk davlatga aylangan edi. Uning shimoli g‘arbiy va g‘arbiy chegarasi Orol va Kaspiy dengiz sohillaridan janubi g‘arbdaIroqqa qadar borar edi. Janubi sharqiy hududlari G‘azna viloyatidan, shimoli sharqiy chegarasi esa Yettisuv va DashtiQipchoqdan o‘tar edi.Sharqdagi bu ulkan davlatning poytaxti Urganch shahri edi. Hukmdor Muhammad Xorazmshoh esa “Iskandarisoniy” deb ulug‘langan. Uning saroyida 27 hukmdor va ularning vakillari doimo itoatda bo‘lgan.

96. IX-XII asrlarda moddiy va ma"naviy madaniyatningyuksalishini ta"minlagan shart-sharoitlar. Tarixdsh bizga ma'lumki bu davrda Movarounnaxrda moddiy va mgnaviy madaniyatning yuksalishi uchun asosiy sharoit uning mustakilligi edi. CHunki 9-asming oxiridan boshlab zlkamiz arablar zulmidan xalos buldi. 9 asming P yarmida Movarounnaxming madaniy xaetida yangi davr boshzanadi. Xalifalik xukmronligi tutab, mustakil Slometiylar davlatining karor topishi bilan madaniy xaetning joshanishi uchun keng yul ochiladi. Buxoro, Samarkand, Urganch, Marv va Nishopur kabi shaxarlar ilmiy va madaniy markaz sifatida tarakkiy kila boshlaydi. Markaziy shaxarlarda forsi&lariy deb yuritilgan xalkning adabiy tili vujudga keladi. 5u til davlat tili sifatida kabul kilinadi. Dariyda nazm, jsr va boshka

asarlar ezila boshlanadi. Buxoro va boshka markaziy shaxarlarda isiom dnni ta'limotining asosiy maibalxri va shariat bilimlarini ukitish uchun madrasalar ochilgan edv.

97. IX-XII asrlarda Mm-fan ravnaqi. Bu davrda Movarounnaxrda buyuk allomalar Xorazmiy, Beruniy, Zamaxshariy, Motrudny, Farobiy, Ibn Sino kabi unlab allomalar ijod kildi. Buy il oktyabr oyida xalkimiz Mamnn Akademiyasining ming yilligini nishonlaydi. Bu akademiya 1004 yilda Urganchda tashkil topgan edi. Moddiy va ma'naviy yuksalish. Markaziy Os i eda 9-12 asrlarda moddiy ishlab chikarish rivoj topdi, xunarmandchilik va savdo tarakkiy etdi, madaniyat gurkirab usdi. Bu davrda «Buyuk lpak yuli»ning urni va axamiyati oshdi, xunarmandchilik va savdo-sotiklar rivoj topgan obod va kurkam shaxarlar vujudga keldi. Buni shundan xam bilish mumkinki, al-Mukaddasiyning ezishicha, 830-933 yillarda Xorazmda 13 shaxar mavjud bulgan bulsa, yarim yildan sung shaxarlaming soni ZZtaga ettan. Natijada bu mintakadan uz kobiliyatlari, yorkin va betakror insonlari, ulkan madaniy ma'rifiy durdonalari bilan jaxon madaniyati sivilizatsiyasi xazinasiga bebaxo xissa kushgan allomaiar, fan va madaniyat soxnblari kamolotga etdilar.

98.