Oyın túrleri Reje

Saxnalastırılǵan oyın
Saxnalastırılǵan oyın dóretiwshilik oyın toparına kiredi. Oǵan dóretiwshilik oyınnıń tómendegi tiykarǵı: niyettiń bar ekenligi, roli hám ámeldegi háreketler, hayol etilgen jaǵdaydıń hám basqa elementlerdiń muwapıqlıǵı, balanıń ǵárezsizlik hám óz-ózin shólkemlestire alıw tárepleri kiredi. Saxnalastırılǵan oyın shıǵarma tiykarında qurıladi: oyın syujeti, ról, qaharmannıń minez-qulqı, onıń sóylewi dóretpe tekstine kóre belgilenedi. Saxnalastırılǵan oyın balanıń esitken dóretpe yamasa ertekten alǵan qıyalın ǵárezsiz ańlatıw hám de shınıǵıw qılıw imkaniyatın beredi. Bul oyın balada shıdamlılıq, ıntızam, óz háreketlerin basqadıń háreketine muwapıq ámelge asırıw sıyaqlı sapadı tárbiyalawda nátiyjeli qural esaplanadı. Saxnalastırıw balada qayta sóylewge úyretiw usılınan biri. Bir qatar balalarda kórkem shıǵarmadan alınǵan bólekti qayta sóylep beriwge qalewi de qızıǵıwshılıq da bolmaydı, biraq olǵan oyın usılı kirtiliwi menen bala shıǵarma daǵı rólga kirip, sol dóretpe mazmunın áp-áneydey aytıp beriwge háreket etedi. Bunday oyında bala ózin sol shıǵarmadaǵı qaharman ornında sezip, onıń ishki sezimleri dúnyasına tereńrek kirip baradı. Shıǵarmada qaharman tilinde sóylep beriw baladaǵı qıyaldı rawajlandırıwǵa járdem beredi hám dóretpe qaharmanında ámeldegi bolǵan unamlı sapalı iyelewge ıntıladı. Saxnalastırılǵan oyında shıǵarmanıń ideologiyaliq mazmunı bala tárepinen tereńrek ańlap alınadı. Ertek yamasa gúrrińdegi mazmun balaǵa jaqın, onıń jası hám qızıǵıwshılıqına uyqas, túsinikli bolıp, bala oǵan kirisip ketken táǵdırda ǵana shıǵarmadaǵı obraz hám háreketler tuwrı sáwlelendiriledi. Sonıń ushın ol yamasa bul kórkem dóretpe boyınsha saxnalastırılǵan oyın ótkeriwden aldın tárbiyashı miynettiń mazmunın sáwlelendiriwge járdem beretuǵın tayarlıq jumısın ótkiziwi kerek. Bul jumıs aldınan bir qatar shınıǵıw hám oyın ótkeriw arqalı ámelge asıriladı. Saxnalastırılǵan oyınǵa tayarlanıw ushın belgili bir waqıt ajratıladı hám hár bir shınıǵıwda anıq máseleler sheshilip barıladı. Mısalı, tárbiyashı házil qosıq oqıp atırǵanda janlı sóylewqa jaqınlasadı, balaǵa sózlerdi, dawısdı qanday aytıwı kerekligi tusindiriledi. Jańaltpashta bolsa tárbiyashı baladan sózlerdi anıq, bálentlew yamasa tómen, astelew yamasa tez aytıwdı talap etedi. Bul shınıǵıwda tekstti eslep qalıw ushın ótkeriletuǵın hár bir shınıǵıwda 5-6 minutdan waqıt ajratıladı. Bala «Shalǵam», «Bawırsaq», «Túlki, qolraz hám qolyan» sıyaqlı ertekti saxnalastırıwdı júdá suyedi. Ertek hám gúrrińlerdi bala kóbinese ózleriniń dóretiwshilik róli oyınında saxnalastıradı, bul oyında túlki, tıshqan, qlraz, qoyan sıyaqlı persolnajni oyında sáwlelendiredi. Jazıwshınıń shıǵarmasın da bala jaqsı kórip saxnalashtıradı. Bala menen sáwbetlasip turıp, tárbiyashı gúrriń yamasa ertek qaharmanınıń ózine tán qásiyetlerin anıqlawǵa háreket etedi. Hár qıylı qosıq, ertek qaharmanınıń ózine tán qásiyetleri mine sonday uyreniledi. Saxnalastırıw jumısın tómendegi basqısh boyınsha ótkeriw múmkin:
1-basqısh. Ádebiyatdı tańlaw. Saqnalastırıw ushın ádebiyat tańlaǵanda tómendegi talapǵa ámel qılıw kerek:
1. Ertek, gúrriń yamasa qosıqta qatnasuwshı kóp bolıwı kerek.
2. Shıǵarmada mazmun jaqsı bolıp qalmastan, háreketlerdiń túri de kóp bolıwı kerek.
3. Dóretpe kórkem oqıwǵa sáykes keliwi shárt.
4. Mazmunı qızıqlı bolıwı kerek.
5. Dóretpe balanıń jasına sáykes keliwi kerek.
2-basqısh. Saxnalashtırıw úshın saylanǵan gúrriń, qosıq yamasa ertektiń mazmunın oqıp beriw yamasa quwırshaq, saya teatrında kórsetiw arqalı tanıstırıladı.
3-basqısh. Eslep qalıw. Shıǵarmanı bala eslep qalıwı ushın onı qayta oqıp beriw, postanolvka kórsetiw, súwretler kórsetiw, didaktikalıq oyınnan paydalaniladi.
4-basqısh. Oyın qızıqlı ótiwi hám uzaq dawam etiwi ushın oyınǵa kerekli material, kiyimler tayarlap beriw hám sol menen birge tuwrı basshılıq qılıw kerek. Bul jumıstı tárbiyashı atqaradı, úlken gruppada bolsa tárbiyashı járdeminde sol menen birge bala orınlaydi. Tárbiyashı bir qansha ertekke tiyisli súwretler kórsetedi toparda usı jastaǵı balaǵa tán bolǵan ertek, gúrrińler olarǵa tanıs bolıp qalǵannan keyin ǵana saxnalastırıw baslanadı. «Shalǵam», «Bawırsaq» sıyaqlı ertaq saxnalashtırıladı. Tayarlaw tolparında da bul jumıs dawam ettiriledi. Saxnalastırıw úshın tek ertek alınbastan, shıǵarma, sonımen birge qosıq da alınadı.Saxnalastırıw oyının gruppasına qaray hár qıylı basshılıq etiledi. Mısalı, tárbiyashı orta topar úshın tiykarınan háreketti sáwlelendiretuǵın dóretpeler tańlaydı, úlken topar balaı úshın bolsa dóretpe qaharmanınıń talay quramalı munasábetleri, onıń sezimleri, qayǵı sáwlelendirilgen dóretpeler saylanadı. Tárbiyashı orınlanǵan jumıstıń esabın alıp baradı. Balaǵa qaysı dóretpe jaqqanlıǵı, ol kóbirek qaysı shıǵarmanı saxnalastırıwdı, unawın, qaysı bala tapsırılǵan róńdni jaqsı atqrta alǵanın, roldı jırlawda balada qanday qıyınshılıq júzege kelgenin jazıp baradı. Mine sol tiykarda kelesi saxnalastırılatuǵın oyın janlandırıladi.