Oyoq Oyoq tayanch va harakat aʼzosi

Oyoq

Oyoq — tayanch va harakat aʼzosi.

Hayvonlarda O.ning vujudga kelishi va

tuzilishi turlicha boʻlsa ham, bajaradigan

vazifasi oʻxshash. Koʻp qilli halqalilarning

juda sodda tuzilgan juft oyogʻi muskulli,

kalta, lekin serharakatdir. Xordali

hayvonlar oyogʻi toq va juft boʻladi.

Quruklikda yashaydigan barcha umurtqali

hayvonlarda toq O. boʻlmay-di, biroq ular

suvda yashashga oʻtsa, toq O. (suzgich

qanotlar) qayta vujudga kelishi mumkin

(mas, ixtiozavrlar, kitlar va boshqalarda).

Toq O. tufayli hayvon suvda muvozanatini

saklaydi, oldinga harakat qiladi va,

asosan, oʻzini-oʻzi boshqaradi. Juft O.

dastlab baliqlarda paydo boʻlgan, u suvga

shoʻngʻish yoki koʻtarilishni boshqaradi

va muvo-zanatni saqlaydi.

Har bir O. muskullar yordamida

harakatlanuvchi va bir-biri bilan

tutashgan togʻayli yoki suyakli skeletdan

iborat. Kuruklikda yashaydigan umurtqali

hayvonlarning oyoklari 3 boʻlimdan

tashkil topgan; O. kamari bilan

tutashuvchi yelka (oldingi O.da) yoki son

(orqa O.da), bilak (oldingi O.da) yoki

boldir (orqa O.da) va panja (oldingi O.da)

yoki pay (orqa O.da).

Evolyusiya jarayonida juft O. koʻp

oʻzgarishlarga uchragan. Uchar

kaltakesaklar, qushlar va

koʻrshapalaklarda uchishning taraqqiy

etishi tufayli oldingi O. kanotga, dengiz

kaltakesaklari, kitsimonlar, kurakoyokli

sut emizuvchilarniki kurakka aylangan va

h.k. Baʼzan hayvonlarning oldingi oyoklari

kovlashga (krotda), ayrimlarini-ki

ushlashga (maymunlarda) moslashgan.

Funksional ahamiyati kamayishi sa-babli

ayrim hollarda juft O. yoʻq boʻlib ketgan

(mas, ilonbalikdarning qorin suzgich

qanoti, kitsimonlar va sirenalarning orka

oyoklari, oyoqsiz amfibiyalar hamda

barcha ilonlarning ikkala juft oyoklari va

h.k.).

Odam da O. suyaklari va muskullari

gavdani koʻtarib turishga va turli hamda

murakkab harakatlarni bajarishga

moslashgan. Shuning uchun oyoq

relyefining qoʻlga nisbatan oʻziga xos

boʻlishida oyoq suyaklari, muskullari

aqamiyatga ega. O. dumba, son, boldir va

oyoq kaftidan iborat. Dumba sohasining

hajmi katta, boʻrtgan. Son hajmi oʻrta-

sidan torayib borgan. Tizza qismi ol-

dinga boʻrtgan, orqa sohasida tizza osti

chuqurchasi joylashgan. Boldir

soxasining orqa qismi muskul hisobiga

boʻr-tib, pastga tomon asta kamayib

boradi. Oyoq kafti koʻndalang joylashgan,

pastki yuzasi yey shaklida boʻlgani uchun

harakat osonlashadi.

Oyoq relyefi yosh, jins va odam krmatiga

qarab turlicha boʻladi. Oyoq panjasi kaft

oldi, kaft va barmoklardan tashkil topgan.

Juda koʻp pishiq boylamlar va koʻplab

muskullar paylari bilan yaxlitlashgan kaft

oldi suyaklari yuqorida boʻrtib chiqqan

gumbaz hosil qiladi. O. panjasi boylamlari

va muskulining zaiflashishi O.

panjasining yassilanishiga sabab

boʻladi.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Manbalar

  Soʻnggi tahrir 1 yil avval IluvatarBot tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?title=Oyoq&oldid=2056788

" 

dan olindi 

boʻlsa).