O`z betinshe jumisi teması

I.Kirisiw

Mámleket hám jámiyet basqarıwı tarawına zamanagóy informacion-kommunikaciya sistemaların engiziw mámleketimizde alıp barılıp atırǵan sociallıq-ekonomikalıq jáne social-siyasiy reformalar hám ózgerislerdi nátiyjeli ámelge asırıwdıń zárúrli shárti esaplanadı. Usınıń menen birge, mámleket shólkemleri hám shólkemlerinde informacion-kommunikaciya texnologiyaların rawajlandırıw, informaciya qawipsizligin támiyinlew sistemasın jetilistiriw boyınsha ilajlar ko'rilip atirg`anina qaramastan, “Elektron húkimet” sistemasınıń engiziliwi hám nátiyjeli iskerlik kórsetiwine informaciya salasındaǵı taxdidlarg`a qarsı gúresiwge tosqınlıq etiwshi qatar máseleler saqlanıp qalıp atır.

Ózbekstanda sanalı hám qawipsiz qala hám regionlar texnologiyaların engiziw boyınsha qatar joybarlardı ámelge asırıw, elektron húkimetti jáne de rawajlandırıw úsh jıllıq strategiyası islep shıǵılǵan. Ózbekstanda jaqın bes jıl ishinde programmalıq ónimler eksporti kólemin 10 teńdey asırıw hám informaciya texnologiyaları sektorınıń mámleket JIO`degi úlesin 4 % ge shekem jetkiziw názerde tutılǵan. Sonıń menen birge, Ózbekstanda uzaq múddetli perspektivaǵa informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw mámleket programmasın islep shıǵıw baslanǵan. Sanli ekonomikanıń miynet bazarı ózgerislerine tásiri menen baylanıslı máseleler, ásirese, ortasha maman sektorda, tálim hám kadrlar tayarlaw, jaslardıń tábiy pánlerge bolǵan qızıǵıwshılıǵın xoshametlew, sonıń menen birge, xalıqta sanli kónlikpelerdi rawajlandırıw ushın qolay ekotizim jaratıw máselelerin óz ishine alatuǵın insan kapitalın rawajlandırıw sistemasın jáne de jetilistiriw boyınsha usınıslar islep shıǵıw zárúrli hám maqsetke muwapıq. Dástúriy finanslıq institutlar hám innovciyalıq kompaniyalar ortasında finans texnologiyaları salasında integratsion sheriklik maydanın birgelikte jaratıw zárúr.

II-Tiykarg`i bo`lim.

2.1. Ózbekstanda elektron húkimetti rawajlandırıwdıń shólkemlestirilgen-huqıqıy tiykarları

Elektron (sanli, veb, internet) ekonomika - sanli texnologiyalarǵa tiykarlanǵan ekonomikalıq iskerlik. Gáp bul jerde programmalıq támiynat islep shıǵıw hám satıwdan kóre kóbirek elektron biznes hám elektron kommerciya tárepinen islep shiǵarılatuǵın elektron tovarlar hám servisler haqqında baradı. Sanli ekonomika - tap sol e-Commerce, tek bólek e-sawdalar kompleksinen ibarat bolǵan mámleket kóleminde bolıp tabıladı. Elektron tovarlar hám xızmetler - internet arqalı satıw hám satıp alıw múmkin bolǵan hámme zat - elektron kitaplar, filmler, muzıka, oyın, media -kontent esaplanadı. Qaysıdur saytqa (forum, portal) pulli jalǵanıw - bul da elektron xızmet. Oyın daǵı akkaunt, oyın pulları, Web Money hám elektron ónim. Programmalıq támiynat da elektron ónim, tap onı aktivlestiriw giltleri, jańalaniwga pulli jazılıwlar hám taǵı basqa sıyaqlı.
Ózbekstan ekonomikası ushın sanli sektordı rawajlandırıwdıń zárúrligi usınıń menen de tastıyıqlanadi, bir qatar mámleketler házirgi waqıtta óz ekonomikasınıń sanli sektorların rawajlandırıw, bul tarawlarda jańa jumıs orınların jaratıw, informaciya texnologiyaları hám elektron sanaat básekige shıdamlılıǵın asırıwǵa qaratılǵan keń kólemli programmalardı ámelge asırıp atır. Sanli texnologiyalar ekonomikanıń mámleket sektorında da zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sanli húkimet hám mámleket xızmetlerin kórsetiw boyınsha servisler barǵan sayın kóbirek biznes hám puqaralarǵa natiyjelilew xızmetlerdi támiyinleytuǵın, sonıń menen birge, átirap -ortalıqtı saqlaw boyınsha húkimet qararlarınıń zárúrli bir bólegi sanalgan ǵárejetlerdi kemeytiw quralı retinde kórip shıǵıladı. Sanli húkimet hám innovciyalıq texnologiyalar mámleket basqarıwdıń turaqlı rawajlanıwın qáliplestiriwde nátiyjeli qatnasıwın támiyinlewi múmkin. Sanli húkimet mámleket shólkemlerine sapalılaw xızmetler usınıw hám xalıq ushın jáne de ashıq bolıw imkaniyatın usınıs etedi. Ol húkimetke átirap -ortalıqqa jetkezilip atırǵan záleldi kemeytiw, tábiy resursların nátiyjeli basqarıw, xizmet etiw, sonıń menen birge, ekonomikalıq ósiwdi xoshametlew hám ekonomikanıń jámiyetshilik sektorın rawajlandırıwǵa xizmet etiwge járdem beriwi múmkin.
Tolıq sanli ekonomika jaratılıwma tosqınlıq etetuǵın risklardı analiz qılıw zárúr. Jańa texnologiyalardı aktivlik menen engizetuǵın hám paydalanatuǵın mámleketler menen bir qatarda ekonomikalıq sistema iskerlik jurtıwdin` jańasha túrine ótiwge múmkinshilik beretuǵın artıqmashılıqlardan paydalanmaytuǵın, global informacion-kommunikaciyalarınan uzilib qalǵan regionlar bar. Parq tekǵana texnologiyalar dárejesi, investitsion resurslar deficitligi yamasa insan kapitalınıń rawajlanıw dárejesi tómenliginde, bálki institutlar joq ekenligi yamasa jaman iskerlik kórsetiwinde ham bolıp tabıladı.
Ózbekstanda sanli ekonomikanıń rawajlanıw shárt-shárayatları arasında bir neshe tárepti ajıratıp kórsetiw múmkin. Innovciyalıq oraylar jaratılıwı menen sanli ekonomika nátiyjeli infratuzilmasi jaratıw boyınsha original shólkemlestirilgen-texnologiyalıq qararlar islep shıǵıw ósedi. Sanli ekonomika boyınsha arnawlı bir islerdiń rawajlanıwı hám integraciya sinergetik nátiyje jaratadı hám Ózbekstan ekonomikasınıń ulıwma ósiwine alıp keledi, birotala jańa texnologiyalarǵa o`tiler eken, Ózbekstan aralıq basqıshlardı aylanıp ótken halda óz rawajlanıwınıń jańa basqıshına ótiwi múmkin hám bunday rawajlanıw bul tarawdaǵı aldıńǵı mámleketliklerge jetip alıw hám olardan ózip ketiwge múmkinshilik jaratılıwmawı múmkin. Biraq jańa texnologiyalarǵa ótiw bólek alınǵan puqaranıń qawipsizligi hám qorǵawlanganligi menen baylanıslı : “nomerler” kirip barıwı menen onıń turmısı jáne de jaqsılanadı.
Ekonomikanıń jańa strukturasında sanli texnologiyalarǵa tiykarlanǵan hám sanli jámiyeti qorǵaw etken haldaǵana jańasha ekonomika strukturası ósiwinde úlken nátiyjelerge erisiw múmkin. Bir tárepden, sanli ekonomikanıń nızamshılıq támiynatı quramalı másele esaplanadı, basqa tárepden bolsa shaxs maǵlıwmatları qawipsizligin támiyinlew. Puqaralardı kiber ayıpkerlerden, social hám ekonomikalıq teńsizlikten qorǵaw, avtomatlastırıw processleri sebepli shetke shıǵıp qalǵan kisilerdi jumıs jayı menen támiyinlew, elektron hújjetlerdi uzaq waqıt saqlaw boyınsha normalar engiziw, MDH sheńberinde túrli infratuzilmalar birgelikte bóle alıwın támiyinlew sıyaqlı máseleler.
Bizge ma`lim, 2024 jılǵa shekem húkimet Ózbekstan Respublikasında sanli ekonomikanı rawajlandırıwdıń bes tiykarǵı baǵdarın ajıratıp bergen. Bul: normativ tártipke salıw, kadrlar hám tálim, texnikalıq bilimler hám izertlewshilik wákilliklerin qáliplestiriw, informaciya infratuzilmasi hám informaciya qawipsizligi. Programmanı basqarıw úsh dárejede: strategiyalıq, operativ hám taktik dárejede ámelge asıriladı. Strategiyalıq dárejede sistema sanli ekonomikanıń rawajlanıw baǵdarı, maqset hám jobaların tastıyıqlaydı. Operativ dárejede ámelge asırıwdı basqarıw funktsiyaların orınlaw támiyinlenedi, taktik dárejede joybarlardıń ámelge asırılıwı hám jobalardıń atqarılıwın basqarıw júz beredi