Ozarbayjonning ijtimoiy iqtisody rivojlanishi va muammolari Kirish. Umumiy ma’lumotlar

Umumiy ma’lumotlar*
Mustaqillikka erishilgan sana	30-avgust, 1991-yil
Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkilotiga a’zo bo’lishi	30-yanvar, 1992-yil
Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo bo’lishi	2-mart, 1992-yil
Mustaqil Davlatlar Tashkilotiga a’zo bo’lishi	19-sentyabr, 1995-yil
Yevropa Konsulligiga a’zo bo’lishi	17-yanvar, 2001-yil
Maydoni	86600 km^2
Aholi soni	10,140,000 kishi (dunyoda 91-o’rin)
Aholi zichligi (har 1 km kvga)	123 kishi
Poytaxti	Boku shahri
Rasmiy tili	Ozarbayjon
Pul birligi	Manat
Yalpi ichki mahsulot (nominal)	44 mlrd AQSh dollori (86-o’rin)
Yalpi ichki mahsulot (PPP)	187 mlrd AQSh dollori (72-o’rin)
Urbanizatsiya	56%
Ma’muriy hududiy bo’linishi*
Avtonom Respublika	1 ta – Navhichan Avtonom Respublikasi
Tumanlar	66 ta
Shaharlar	78 ta
Tuman maqomiga ega shaharlar	14 ta
Qishloqlar	4620
Geografik ma’lumotlar
Maydoni	86600 km^2(o’rmonlar 12%, haydaladigan qishloq xo’jaligi yerlari 31.1%, o’tloqlar 31.4%, baliqchilik uchastkalari 1.7%, tog’lar 23.8%)
Chegaralari	Jami chegaralarning uzunligi 2650 km, shundan 1007 km Armaniston bilan, 471 km Gruziya bilan, 392 km Rossiya bilan, 15 km Turkiya bilan; shuningdek 813 km lik sohilda Kaspiy dengizi bilan tutashgan
Asosiy sug’orish daryolari	Kur- 1515 km Azar- 1071 km Alazan- 413 km Gabirri- 389 km

2.1 Ozarbayjon sobiq SSSR tarkibida.

Sobiq SSSR tarkibida Ozarbayjon iqtisodiyoti ittifoqning boshqa mamlakatlari kab ixtisoslashganlik xarakteriga ega edi. O’zbekiston paxtaga, Qozog’iton temir va ko’mir rudasiga ixtisoslashganligi kabi, Ozarbayjon SSSR uchun katta miqdordagi neft-gaz zaxiralari uchun kerak edi. Qazib chiqarilgan neft asosan Rossiya va Ukrainaga jo’natilardi, tabiiy gaz esa Kavkaz mamlakatlariga yetkazib berilgan. Shuningdek, Ozarbayjon qishloq xo’jaligida ham salohiyati mintaqa mamlakatlariga nisbatan yuqori edi. Hududining qariyb 55 (4.7mln ga)% sug’oriluvchi qishloq xo’jaligi uchun yaroqli yerlar tashkil etardi

Mamlakatda kattta miqdorda neft qazib chiqarilishi tufayli Ozarbayjon yillik budjet profitsitiga ega mamlakat edi. Ushbu davrda Ozarbayjon bir qator iqtisodiy o’sishga erishdi, lekin bu o’sish stabil emas edi. Jumladan, mamlakat iqtisodiyoti 1960-1970-yillarda o’rtacha 5.2 % o’sish ko’rsatkichiaga ega o’lgan bo’lsa, 1970-1980-yillllarda ushbu korsatkich 7.4% gacha oshdi, ammo 19980-1990 yillarda o’sish amalda to’xtadi, iqtisodiyot orqaga ketdi. Shunday bo’lsada mamlakatda 1990-yilda YIMning aholi jn boshiga to’g’ri kelish ko’rsatkicuhi boshqa mamlakatlarga qaraganda anchayin yuqori 1200 AQSH dollori atrofida edi.

Shunday bo’lsa-da, Sovet davrida Ozarbayjon iqtisodiyoti juda ko’plab muammolar bore di, bu esa keyinchalik bevosita mustaqillik uchun kurashga turtki bo’ldi. Jumladan:

1. Kommunistik tuzum mamlakat uchun farovon hayot tarzini ta’minlab berolmadi, aholda boqimandalik kayfiyati shakllandi. Siyosiy va iqtisodiy institutlar talabga javob bermasdi.

2. Tayyor mahsulot ishlab chiqarish hajmi past edi. Asosan xomashyoga asosalangan iqtisodiyot 1990-yilda mahalliy talabning teng yarminigina qondira olardi.

3. Sobiq ittifoq ichidagi savdoda Ozarbayjon qariyb 30-40 lik ijobiy saldoga ega bo’lishiga qaramay, eksport tovarlarining 50% dan ziyodi neft-gaz mahsulotlari edi. Ishlab chiqarilga neftning yarmidan ko’pi Rossiyda qayta ishlanardi.

4. Mamlakatda ishlab chiqarishning yuqori darajadagi markazlashuvi (Kaspiybo’yi neft konlari) kuzatildi.

Yuqorida sanab o’tilgan bir qator omillar Ozarbayjonnning mustaqilligi uchun kurashni tezlatdi. Bu holat nafaqat Ozarbayjonda balki , butun ittifoq miqyosida bo’layotgan edi. Ittifoqning parchalanishi ushbu mamlakatlarning orzusini amalga oshirdi, lekin asoratlar uzoq cho’zildi. Jumladan, Ozarbayjonda ham.