O`zbek adabiy tili me`yorlari

mavqeying kabi;
b) III shaxs egalik qo‘shimchasi parvo, obro‘, avzo, mavqe so‘zlariga -yi shaklida 
qo‘shiladi, mavzu, orzu so‘zlariga -si shaklida qo‘shiladi: avzoyi, obro‘yi, mavzusi, 
orzusi kabi. 
O‘zak va qo‘shimchadagi undoshning o‘zgarishi: -k, -q bilan tugagan 
so‘zlarga egalik qo‘shimchalari qo‘shilganda «k» undoshi g ga, q undoshi esa g‘ 
ga o‘zgaradi va shunday yoziladi. Masalan: ohak> ohagi, bek > begi, tayoq > 
tayog‘i, yo‘q > yo‘g‘i kabi. Ammo ishtirok, erk, huquq, ravnaq, yuq, haq, ishtiyoq 
so‘zlari bundan mustasno.
-ga, -gacha, -gach, -guncha, -gani, -gudek, -gan, -gin, -gina kabi -g harfi bilan 
boshlanuvchi qo‘shimchalar qanday tovush bilan tugagan o‘zakka qo‘shilishiga 
qarab quyidagicha aytiladi va yoziladi:
a) -k undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda yuqoridagi qo‘shimchalarning 
bosh tovushi -k tarzida aytiladi va shu harf bilan yoziladi: tok + ga > tokka, ek + 
gin > ekkin, kichik + gina > kichikkina kabi;
b) -q undoshi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilganda bu qo‘shimchalarning bosh 
tovushi -q tarzida aytiladi va shunday yoziladi: soliq + ga > soliqqa, chiq + gani > 
chiqqani, yoq + gach > yoqqach, qo‘rq + guncha > qo‘rqquncha kabi;
d) qolgan barcha hollarda so‘z qanday tovush bilan tugashidan qat’i nazar ( 
jumladan, g, g‘ bilan tugasa ham), ushbu qo‘shimchalarning bosh harfi g bilan 
yoziladi: barg + ga > bargga, dialog + ga > dialogga, bug‘ + ga > bug‘ga, tog‘ + 
ga tog‘ga kabi. 
Qaratqich kelishigi qo‘shimchasi yozuvda -ning shaklida ifodalanadi: 
O‘zbekistonning iqtisodi, bilimning kuchi. Bu kelishik ma’nosi jonli nutqda -ni, 
she’r tilida -n, -im shakllarida ifodalanishi mumkin: Ukamni oldiga kirdim. 
O‘zbekiston Vatanim manim.

---

Tushum kelishigi doimo -ni shaklida yoziladi: Lolani ko‘rdim, mehrimni 
berdim kabi. She’riy til va og‘zaki nutqda -n, -di, -ti, -i shakllarida qo‘llanishi 
mumkin: Har fasl o‘z ishin qilar. Adl qulog‘i-la eshit holini (Muqimiy).
Qaratqich va tushum kelishiklari ba’zi o‘rinlarda belgili (-ning, -ni 
qo‘shimchasi bilan), ba’zan belgisiz (qo‘shimchalarsiz) qo‘llanadi. Xususiylik, 
aniqlik ma’nosi ifodalanganda bu kelishiklar belgili ishlatiladi (uyning eshigi, oq 
gulni uzatmoq kabi), umumiylik, noaniqlik ma’nosi esa bu kelishiklarning belgisiz 
shakli orqali ifodalanadi (shahar ko‘chasi, olma yemoq kabi). 
QO‘SHMA VA JUFT SO‘ZLAR IMLOSI 
Quyidagicha tuzilishdagi qo‘shma so‘zlar qo‘shib yoziladi:
• bir tushunchani bildiradigan va bir bosh urg‘u bilan aytiladigan qo‘shma so‘zlar: 
belbog‘, asalari, oshqozon, sheryurak, qashqargul kabi;
• xush, kam, ham, umum, bop, noma, xona, sifat, rang, baxsh kabi so‘zlar 
yordamida yasalgan qo‘shma so‘zlar: xushxabar, kamhosil, hamfikr, umumxalq, 
hammabop, tavsiyanoma kabi;
• ikkinchi qismi -(a) r, -mas qo‘shimchalari bilan tugaydigan qo‘shma so‘zlar: 
o‘rinbosar, cho‘lquvar, ishyoqmas, qushqo‘nmas kabi; 
• keyingi qismi turdosh ot yoki obod so‘zi bilan ifodalangan geografik nomlar: 
Amudaryo, Yangiyo‘l, Kosonsoy, Yunusobod kabi. 
Quyidagi tuzilishdagi qo‘shma so‘zlar ajratib yoziladi:
• birinchi qismi sifat, ikkinchisi atoqli ot bo‘lgan geografik nomlar: Kichik Osiyo, 
Sharqiy Òurkiston, Quyi Chirchiq kabi;
• qo‘shma fe’lning qismlari ajratib yoziladi: shifo topmoq, olib chiqmoq, yoza 
boshlamoq, aytib bermoq, ko‘rgan edi kabi;
• qo‘shma ravishlar ajratib yoziladi: har kim, hech bir, hamma vaqt, qay kuni kabi.