O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Chinigzxonning to‘ng‘ich o‘g‘li Jo‘ji xon Markaziy Osiyo tarixida katta mavqe egallagan edi. Jo‘ji naslidan bo‘lgan o‘ttiz uch xon haqida asarda hikoya qilinadi va beshinchi bobni tashkil qiladi. Jo‘ji avlodlari Dashti Qipchoq (hozirgi Qozog‘iston, G‘arbiy Sibir, Volga bo‘yi yerlari) ni egallagan edilar. Voqealar qisqa, Oltin 0‘rta poytaxti Saroy shahrini qurgan Botuxon (Jo‘jining o‘g‘li), Barakaxon, 0‘zbek xon, Jonibek kabi hukmdorlar tarixi shu bobdan o‘rin olgan. Temur Malikni va uning so- diq odamlarini mo‘g‘ul lashkarlari qanday ta’qib qilganlari to‘g‘risidagi qiziqarli voqea ham shu bobda hikoya qilingan. “Temur Malik bir gumh barqaror odamlari bilan shoshilmay, dushman yo‘lini to‘sdi. Yonida- gilar ham nobud bo‘lgandan keyin uning qurol-yarog‘i qolmadi. Faqat uchta o'qi qolgandi. Ulaming ham biri singan va paykonsiz edi. Uch mo‘g‘ul nekomish bilan yelib kelardi. Temur Malik haligi siniq paykon­siz o‘q bilan bir mo‘g‘ulning ko‘zini chog‘lab otdi. U ko‘r bo‘lib qol- di, qolgan ikkisiga dedi: “Bu ikki o‘q bilan sizlarga javob bera olurman desam bo‘ladi; qaytinglarki, sizning taqdiringiz shu o‘qlarda”. Ul ikki mo‘g‘ul...qaytib ketdi. Temur Malik sog‘-salomat qoldi va Xorazmga jo‘nadi” (146-b.).
Mo‘g‘ul Elxoniylar sulolasi. Eronda mo‘g‘ul qavmining Elxoniy- lar sulolasi o‘z hokimiyatini o'rnatdi. Elxoniylar saltanatining asoschisi Tulixonning o‘g‘li Halokuxon boTib, u Elxon laqabini olgan edi. Xa- lokuxondan boshlab o‘n ikki hukmdor sulolani boshqardi. Halokuxon tarixiga kitobda kengroq o‘rin berilgan. U Eronda o‘z saltanatini barpo qilish uchun kurashadi, muruvvatpesha hukmdor sifatida shuhrat qozo- nadi, mamlakat obodonchiligi yo‘lida ko‘p ishlar olib boradi. Shu bob- dan ayon boTishicha, Halokuxon ilm-fan ahliga ko‘p rag‘bat ko‘rsatgan. Jumladan, Halokuxon farmoni bilan Nasriddin Tusiy Tabrizda (mo‘g‘ul elxonlarining poytaxti) qurgan rasadxona Halokuxondan qolgan yodgor- likdir. Shu rasadxonada tuzilgan zij “elxoniy” nomi bilan mashhurdir. Bu voqealar “To'rt ulus tarixi”ning oltinchi bobini tashkil qiladi.