O‘zbek she’riyatida poetik obraz. Ayimbetova G
Download 401.19 Kb. Pdf ko'rish
|
ayimbetovaa
|
Siz o‘shasiz,
O‘sha-o‘sha nigohlariningiz, Yondirmoqni ko‘zlar hamon cho‘g‘li qaroqlar. Yillar o‘tdi, Lekin bir bor yo‘qlamadingiz, Xayollarim xotiramdan sizni so‘roqlar. Shukur, mana, Ko‘rishmoq ham bo‘larkan nasib, Sochingizga erta qirov qo‘nibdi, ajab. 56 Ishq - Mohiyat dedik, bas! U bor joyda munozara, muhokama, musodara bo‘lmas! Uni bilganlar janglar qilmas, tuhmat bilmas, noishqlar, nokaslar, nodonlar sari kelmas! Rivoyat qilishlaricha, Basra shahrining ulug‘ ulamolaridan, imomi a’zam Hasan Basriy otashqalb so‘fiy shoira Robiya al - Adaviya kelmagunlaricha o‘z ma’vizalarini boshlamas ekanlar. Bir kuni Robiya bir oz kechikib qolibdilar. Shunda to‘plangan ulamolar: «Hazrat, boshlayvermaysizmi, bir ayolni deb…?» Hasan Basriy: «Men filning yukini chumoliga yuklolmaymanda!» - degan ekanlar. Sen menga hech do‘st bo‘lolmaysan Aytchi, qachon , qanday chumoli, Ko‘tarolgan filning yukini?! Farida Afro‘z mo‘jaz satrlarda shunday ilohiy ma’noni ustalik bilan qo‘llay bilgan. Bu uchlikda «Mening tashvishlarim, dardlarim shunchalar ko‘pki, sen do‘st bo‘lsang ham yonimda bo‘lolmaysan. Chunki sening darding boshqa, meni dardim senga begona. Sen doimo mayda tashvishlar bilan bandsan» - degan ma’no yotadi. Ey, voh, filning yuki filga, chumolining dardi chumoliga qolsin, nasib etsin! Illo, Ishqning yuki og‘ir, dardi beshifo. «Ishq» so‘zining «chirmashmoq» degani ekanligini o‘qib, uzoq yig‘ladim. Chirmashmoq - ikki ruhning chirmashmog‘i. Qanday asl tuyg‘u bu, qanday pokiza! Ruhning chirmashmog‘i oldida tanning, vujudning, mamlakat va taxtlarning va yana boshqa nimalarningdir «chirmashmog‘i» qanday nochor va g‘arib, tuban va mayda emasmi?! Parvardigori olam olti kunda borliqni va shu borliq ichra o‘n sakkiz ming olamni, yettinchi kuni esa Odam Atoni yaratdi. Odam jismini tufroqdan qorib, jism ichra o‘z mehridan bir nuqra soldi va uni «JON» deb atadi. Ana shu o‘n sakkiz ming olamni esa odam uchun tobe qildi. Odam Ato ikki ming yil yolg‘iz yurdilar va bir kuni Allohga nola qilib: «Ey, Allohim, borliq ichra olamni, olam ichra meni bor etding, o‘zingga do‘st qilding! 57 Senga behisob hamdu- sanolar bo‘lsin! Men-ku sening qulingman, ammo nechun yolg‘izman?! Axir tanholik faqat senga yarashur! Ey, parvarish qiluvchi Parvardigorim, menga shunday bir juft ato etginki, men undan hech qachon mosuvo bo‘lmay. Tunu kun sening yoding haqqi hamrohim, sirdoshim, maslakdoshim, do‘stim va maxbubim bo‘lsin!» – dedi. Shunda Allohi taolo Odam Atoni uxlatib qo‘yib, Momo Havoni yaratdi. Momo Havoni jismini Odamning chap qovurg‘alaridan, ruhlarini esa havodan bunyod etdi. Shunday qilib, Odam Atoning matlabi tufayli dunyoda ayol yaraldi! Ayol Erning bir burdasi… Ammo , Ilohiy jazo Qovushsalar-da , qo‘shilib ketmaslar 1 . Ammo oraga shayton oralab, ular jannatdan bir umrga badarg‘a qilindilar. Shu tufayli Ayolni deb dunyo bir kam bo‘ldi. Ayolning ko‘nglini esa sirlarga to‘ldirdi, atayin anglab bo‘lmas mo‘jizaga aylantirdi va unga qulf soldi. Kalitini esa erkakning qo‘liga tutdi! Va ikkisiga mangu Ishq rishtasi bog‘landi. Farida Afro‘zning “Tunlar isyoni”, ‘Ko‘zim manim” majmualarini, aksar badiiy asarlarni o‘qigan misoli, ko‘ngil ochar yoki ko‘ngil yozar mashg‘ulot sifatida qo‘lga olib bo‘lmaydi. Shoira she’rlari bilan oshno tutinish, suhbatlashish, dardlashishning o‘zi ham kifoya emas. Shoira sevib, yonib, kuyib ko‘ngil kitobini ochar ekan, siz ham shoira she’riyatining tuyg‘ular qozonida qaynab, qovrilib, alanga olib kechinmalar olamiga kirib borasiz. Girdibod hislar, talotum tafakkur to‘lqinlarida beixtiyor quloch yozib yuborasiz. Shoira she’rlari hech qachon va qanday holatda ham sizni befarq va beparvo qoldirmaydi. Chinakam, yombi she’riyatning sehri-jodusi, aslida, shunaqa bo‘ladi. Bu, asl she’r satrlaridan yuraklarga silqib oqqan hayotga muhabbat titroqlari, muhabbatga sadoqat g‘alayonlari, muhabbatga hiyonat nafratlari. --- 1 Farida Afro‘z. Tasbeh. T.: “Sharq” , 2007, 115- bet. 58 Eng go‘zal va betakror hodisa shundan iboratki, shoira she’riyati XX asr siyosatlashtirilgan o‘zbek she’riyatida Odam shaxsidan quvilgan mafkuralashmagan ko‘ngilni Odamning o‘ziga, o‘zligiga qaytaradi. O‘zligidan olislab ketgan, o‘zga qit’alarning, begona ko‘chalarning dardi-tashvishi bilan kuyinib, kuymalanib, yozg‘irib yurgan Ko‘ngilni insonning ko‘krak qafasiga emas jonli vujudiga, yurak kengliklariga olib chiqadi. Bu – badiiy estetik tafakkurda yangi hodisa, demakdir. Ushbu go‘zallik hodisasining tabiati qanday alomatlarda, qaysi xususiyatlarda zuhur topadi?! Inson bir umr tabiatga taqlid qilib keladi. Tabiatdan o‘rganadi; tabiatning betakror go‘zalliklariga yetishishga, ana shunday benazir go‘zalliklar yaratishga intilib yashaydi. Va lekin, ushbu jarayonda shaxsiyati sinmaydi, o‘zligini yo‘qotmaydi; aksincha, yangi ranglari, bo‘yoqlari, ohanglari, ma’nolari ila namoyon bo‘ladi. Inson gulibeorga yoki qoqigulga o‘xshagan emas. Xususan, har kuni yoki ob-havoning o‘zgarishiga qarab o‘z tusini o‘zgartirishga mahkum etilgan emas. Erta bahor tongidagi jilvagar gulibeor shomga borib yoki qorong‘u tun cho‘kkach, butkul o‘zgacha, yangi tusda tovlanadi. O‘z qiyofasini, tarovatini o‘zgartiradi. Va lekin, inson fe’li – atvori, xarakter xususiyatlari bu xildagi oniy jilvalanishlarni ko‘tara olmaydi. Bu xildagi har maqomga kirish, har kuni yangi– yangi qiyofada namoyon bo‘lish inson uchun beburdlikdek bir gap. Lekin ijodkor shaxsi har bir she’rda, har bir badiiy asarda kechinma - tuyg‘ularning yangi va yangi qirralarini inkishof etmas ekan, fikr – ma’noning yangi qatlamlarini, oxori to‘kilmagan yangi jihatlarini zuhur etmas ekan, u parvozga emas, inqirozga mahkum. Badiiy izlanishlarda ushbu xususiyat san’atkorning o‘zligini saqlab qolish, ijodiy tafakkur salohiyatini namoyon etish, demakdir. Har bir asarda ana shu taxlit yangilanish o‘quvchida har doim hayrat va havas uyg‘otadi. Ijodkor shaxsining o‘z davri va adabiy jarayondagi muqim va fayzli, betakror va faxrli o‘rnini belgilab beradi. Bu xildagi mumtoz e’tirofga hamma ijodkor ham noil bo‘lavermaydi. Xudo yorlaqagan, peshonasi yarqiragan san’atkorlarning baxtli taqdiriga yozilgan bo‘ladi, shekilli. 59 Farida Afro‘zning “Tunlar isyoni”, “Ko‘zim manim…” majmualari mundarijasini belgilagan asarlar ana shunday yorug‘lik ila alqangan qutlug‘ izlanish samaralaridir. Farida Afro‘z she’riyati mavzular ko‘lami kengayganligi, o‘zbek va jahon adabiyotidagi barcha ijodiy tajribalardan foydalanishga urinib ko‘rilganligi, badiiy izlanishlarga boyligi bilan ajralib turadi. |
