O’zbek shevalari leksikasi

O’zbek shevalari leksikasi

Reja: 1 O’zbek shevalarining leksik tarkibi 2 Shevalarga xos bo’lgan so'zlarning semantik xususiyatlari 3 Shevalarda maxsus so’zlar

O'zbek shevalari o’zbek tilining mahalliy ko’rinishi sifatida undagi bo’lgan aksariyat qatlamlami o’zida birlashtiradi, binobarin, o’zbek tili leksik qatlamlari quyidagicha bo’ladi: 1. Umumturkiy so’zlar. 2. O’zlashgan so’zlar: -arab tilidan o‘zlashgan so’zlar; -forsiy tillardan o'zlashgan so’zlar; -rus tili va u orqali o‘zlashgan so’zlar. 3. 0’zbek tili sharoitida yaratiigan so’zlar. 4. Shevalarning maxsus so’zlari

• O'zbek shevalari o’zbek tilining mahalliy ko’rinishi sifatida undagi bo’lgan aksariyat qatlamlami o’zida birlashtiradi, binobarin, o’zbek tili leksik qatlamlari quyidagicha bo’ladi: 1. Umumturkiy so’zlar. 2. O’zlashgan so’zlar: -arab tilidan o‘zlashgan so’zlar; -forsiy tillardan o'zlashgan so’zlar; -rus tili va u orqali o‘zlashgan so’zlar. 3. 0’zbek tili sharoitida yaratiigan so’zlar. 4. Shevalarning maxsus so’zlari

Umumturkiy so‘zlar aksariyat turkiy tillarda va shevalarda qo‘llanadi hamda ular o'zbek shevalarida adabiy tildagi talaffuzini saqlashi ham mumkin yoki kuchli va kuchsiz fonetik o‘zgarishga uchrashi ham mumkin. Bunga yer/djer, ish/is, bash/bas kabi va boshqa turli sohalarga oid/ so‘zlar taalluqlidir. Shevalar lug‘at tarkibining salmoqli qismini umumturkiy so‘zlar tashkil etadi

• Umumturkiy so‘zlar aksariyat turkiy tillarda va shevalarda qo‘llanadi hamda ular o'zbek shevalarida adabiy tildagi talaffuzini saqlashi ham mumkin yoki kuchli va kuchsiz fonetik o‘zgarishga uchrashi ham mumkin. Bunga yer/djer, ish/is, bash/bas kabi va boshqa turli sohalarga oid/ so‘zlar taalluqlidir. Shevalar lug‘at tarkibining salmoqli qismini umumturkiy so‘zlar tashkil etadi

Arab, fors-tojik rus tilidan o'zlashgan so‘zlar shevalarda, asosan, fonetik qulaylashtirilgan holda iste’molda bo‘ladi. Ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari shuni ko‘rsatadiki, shevalar lug‘at tarkibida forscha-tojikcha so‘zlar ko‘proq, arabcha so‘zlar unga nisbatan kamroq, ruscha-baynalmilal so‘zlar juda kam uchraydi, bu esa bunday so‘zlaming o‘zlashish jarayoni ko‘prok vaqt talab qilishi bilan bog‘liq ekanini ko‘rsatadi

• Arab, fors-tojik rus tilidan o'zlashgan so‘zlar shevalarda, asosan, fonetik qulaylashtirilgan holda iste’molda bo‘ladi. Ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari shuni ko‘rsatadiki, shevalar lug‘at tarkibida forscha-tojikcha so‘zlar ko‘proq, arabcha so‘zlar unga nisbatan kamroq, ruscha-baynalmilal so‘zlar juda kam uchraydi, bu esa bunday so‘zlaming o‘zlashish jarayoni ko‘prok vaqt talab qilishi bilan bog‘liq ekanini ko‘rsatadi

Shevalarning maxsus so‘zlarini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin
1. 0 ‘zbek adabiy tilida uchramaydigan, faqat shevalarda qayd qilinadagan so‘zlar
2. Kuchli fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlar