O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI

qich (bosqich, qisqich); -k (elak, bezak); -q (sanoq, taroq) va boshq.  

Ayrim  ikki  bo‘g‘inli  so‘zlar  tarkibida  libial  garmoniyaning  ham  qoldig‘i 

uchraydi: masalan, ulug‘, buyuk, ulush, uchqun, turg‘un, guvur-guvur, yugur, 

bug‘u, tuyg‘u va boshq. 

Biroq singarmonizmning mazkur ikki ko‘rinishi ham hozirgi o‘zbek tili uchun 

qadimgi  qonuniyatlarning  izi,  xolos.  O‘zbek  tilining  ayrim  shevalarida,  masalan, 

Namangan shevasida singarmonizmning boshqacha ko‘rinishi – affikslarning o‘zak 

fonetik  xususiyatiga  moslashishi  emas,  balki  o‘zak  unlilarining  affiks  unlilari 

xarakteriga moslashishi, ya’ni oldiga emas, orqaga qarab moslashish kuzatiladi. 

Bunday  moslik  umlaut  hisoblanadi.  Umlaut  uyg‘ur  tili  va  hozirgi  o‘zbek 

                                                 

29

 Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Фонетика. – С.439. 

---

tilining  Namangan

30

  va  Paxtaobod  shevasiga  xosdir.  Umlautning  uch  ko‘rinishi  – 

palatal,  labial,  lingvial  turlari  mavjud.  Birinchi  turda  birinchi  bo‘g‘inning  orqa 

qator  keng  unlisi  keyingi  bo‘g‘indagi  tor  lablanmagan  unli  ta’sirida  old  qator 

unliga  aylanadi.  Masalan,  Namangan  shevasida  tosh  «tosh»,  teshi  «toshi». 

Ikkinchi  turida  birinchi  bo‘g‘inning  keng  lablanmagan  unlisi  keyingi  bo‘g‘inning 

lablangan  unlilari  ta’sirida  lablashadi.  Masalan,  Paxtaobod  shevasida  to‘mur