O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

 

Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi  

Andijon davlat universiteti 

 

H.R.Zokirova  

 

 

O‘ZBEK TILI 

MORFONOLOGIYASI 

 

O‘QUV-USLUBIY QO‘LLANMA 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A N D I J O N - 2 0 1 6

 

 

 

---

 

 

 

 

 

Taqrizchilar:   

Sh.Shahobiddinova – filologiya fanlari doktori, professor. 

 

U. Rahimov  

– filologiya fanlari nomzodi, dotsent. 

 

 

 

 

Mas’ul muharrir:  Z.Qodirov   – filologiya fanlari nomzodi, dotsent. 

 

 

 

 

Ushbu  o‘quv  qo‘llanma  Oliy  va  o‘rta  maxsus  ta’lim  vazirligining  2016-yil      

6-aprel  137-sonli  buyrug‘i  bilan  tasdiqlangan  5120100

  – 

filologiya  va  tillarni 

o‘qitish  (o‘zbek  filologiyasi) ta’lim  yo‘nalishi o‘quv  rejasi  va Hozirgi  o‘zbek  tili 

faning namunaviy dasturi asosida yozilgan bo‘lib, unda nazariy fonetika masalalari 

yoritilgan. 

Mazkur qo‘llanma oliy o‘quv yurti filologiya fakultetining birinchi bosqich 

talabalariga  hamda  fonetikaning  nazariy  masalalarini  o‘rganuvchi  barcha 

qiziquvchilar uchun mo‘ljallangan. 

 

 

 

 

 

 

Mazkur  qo‘llanma  ADU  o‘zbek  tilshunosligi  kafedrasining  yig‘ilishida 

(2015  yil  12-may,  3-raqamli  bayonnoma),  ADU  Ilmiy-metodik  kengashi 

yig‘ilishida  (2015-yil  26-noyabr,  3-raqamli  bayonnoma)  muhokama  qilinib, 

nashrga tavsiya etilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

SO`Z BOSHI 

Ushbu  majmuada  “O’zbek  tili  morfonologiyasi”  fanining  maqsad  va 

vazifalari, obyekti va prеdmеti,  ilmiy-nazariy masalalari, umumiylik va xususiylik 

kategoriyalari,  til  strukturasining  sathli  tuzilishi,  sistema  va  struktura,  morfologik 

o’zgarishlarning  sabablari,  o’zbek  tili  morfonologiyasining  mundarijasi  va 

tilshunoslik bo’limlari tizimidagi o’rni  bilan bog’liq masalalarga e’tibor berilgan. 

Binobarin,  Oliy  ta'lim  muassasalarida,  ilmiy  tadqiqot  institutlarida  faoliyat 

ko’rsatish uchun ham bu fan bo’yicha muayyan malakaga ega bo’lish talab etiladi. 

Nеgaki,  o’zbek  tili  morfonologiyasi  asosida  nazariy  va  amaliy  bilimga,  muayyan 

malakaga ega bo’lmay turib, bu fan bo’yicha yеtuk mutaxassis bo’lish qiyin.  

Fanni  o’qitishning  maqsadi  o’zbek  tili  morfonologiyasining  predmeti, 

vazifalarini  yoritish,  fan  doirasida  o’rganiladigan  asosiy  masalalarning  mazmun 

mundarijasini  belgilash,  til  strukturasining  sathli  tuzilishlari,  morfologik  

o’zgarishlarning  sabablari, o’zbek tilining  morfologik xususiyatlari,  morfonologik 

talablarni  yuzaga  keltiruvchi  omillar,  tovush  tuzilishlari,  tovush  ortishi  bilan 

bog’liq hodisalar haqida ma’lumot berishdir. 

Fanni  o’qitishning  vazifalari  –  talabalarda  “O’zbek  tili  morfonologiyasi” 

fanining    vujudga  kelishi  va  rivojlanishi  bo’yicha  bilimlarni  shakllantirish  va 

mustahkamlash;  talabalarda  o’zbek  tili  morfonologiyasi  bo’yicha  boshlang’ich 

bilimlarni  shakllantirish;  morfonologik  talablarni  yuzaga  keltiruvchi  omillar, 

tilshunoslik  fani  bo’limlari,  tilshunoslikda  faol  qo’llaniladigan  atamalarni 

o’zlashtirish va til strukturasi haqida bilim berishdan iborat.  

“O’zbek  tili  morfonologiyasi”  fanini  o’zlashtirish  jarayonida  amalga 

oshiriladigan  masalalar doirasida bakalavr: 

- 

sistema  va  sturktura.  Til  strukturasining  sathli  tuzilishi.  Sathga  ajratish 

muammolari va tamoyillari. Sath birliklari. Sath birliklari o‘rtasidagi munosabatlar. 

Bir sathga mansub birliklar o‘rtasidagi munosabatlar. Turli sathga mansub birliklar 

o‘rtasidagi munosabatlarni bilishi kerak;

 

-

tilshunoslik  bo‘limlari  tizimida  morfonologiyaning  o‘rni.  Morfemalar  zanjiri. 

Morfemalar  zandiridagi  morfologik  o‘zgarishlar.  Morfologik  o‘zgarishlarning 

sabablari.  Morfonema  tushunchasi  haqida  bilim  va  ko’nikmalarga  ega  bo’lishi 

kerak;

 

-  t

illarning  morfologik  xususiyatlari.  Agglyutinatsiya.  Agglyutinativ  tillarning 

xususiyatlari.  Fleksiya.  Flektiv  tillarning  xususiyatlari.  Fuziya.  Tilshunoslikda 

morfonologiya  masalasi.  Morfonologiya  va  uning  o‘rganish  birligi.  Praga 

lingvistik  maktabining  morfonologik  qarashlari.  O‘zbek  tilshunosligida 

morfonologiya masalalari haqida tushunchaga ega bo’lishi kerak.  

    “O’zbek  tili  morfonologiyasi”  fani  asosiy  ixtisoslik  fani  hisoblanib,  8-

semestrlarda o’qitiladi. 

   “O’zbek  tili  morfonologiyasi”  dasturini  amalga    oshirish  o’quv  rejasida 

keltirilgan  falsafa,  mantiq,  tilshunoslik  nazariyasi  fanlarida  o’rganiladigan 

muammolar borasida yetarli bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishni talab etadi. 

---