O’zbek tili o’zbekiston respublikasi davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi toshkent arxitektura – qurilish instituti

-ning, -n
Kimning?, Nimaning?
3.	Tushum kelishik	-ni, -n	Kimni? Nimani?
4.	Jo’nalish kelishik	-ga, -ka, -qa, -na, -a	Kimga? Nimaga?
5.	O’rin – payt kelishik	-da	Kimda? Nimada?
6.	Chiqish kelishik	-dan	Kimdan? Nimadan?

Qaratqichkelishigidagiotdoimotbilanbog’lanadi:maktabninghovlisi,kitobningvarag’i.Tushumkelishigidagiotdoimfe’lbilanbog’lanadi: maktabnisevish, kitobnio’qish.
Jo’nalish,o’rin–paytvachiqishkelishiklaridagiotlarfe’lbilan, ba’zanesaboshqaso’zlarbilanhambog’lanadi: maktabgabormoq, maktabdabo’lmoq, maktabdankelmoq, kitobdanminnatdor, ukamdankatta.
Jo’nalishkelishigiqo’shimchasiktovushibilanbitganso’zlarga-katarzida, g’, qtovushibilanbitganso’zlarga–qatarzidaqo’shilib, mumtozadabiyotda–ga, -na, -atarzidauchraydi: ko’ylak+ga=ko’ylak-ka, bog’+ga=boqqa, uyiga, yorima, qo’lina.
Qaratqich, tushumvajo’nalishkelishigidagiotlarbelgili (qo’shimchali)vabelgisiz (qo’shimchasiz) qo’llanishimumkin: maktab(ning)bog’i, xat(ni) yozdi, Andijon(ga) ketdi.


Tayanchso`zlar:ot,egalik, birlik, ko’plik, shaxs, kelishik, qaratqich, tushum, jonalish, o’rin-payt, chiqish, belgili, belgisiz.

Mavzunimustahkamlashuchunsavollar:
1) Otlardaegalikkategoriyasiningifodalanishhaqidaso’zlang.
2) Otlarda kelishik kategoriyasi qanday ifodalanadi?
Topshiriqlar.

1-topshiriq: Egalik shakllaridagi otlarni ko’chirib yozing, shaxs va sonini aniqlang. Masalan: davri – III shaxs, birlik.
to’lqin волна
halovatli спокойный, спокойно
ufq горизонт
vafodorпреданный, верный
tikстройный, ровный, прямой
imonliздесь, порядочный
bo’y cho’zganрастущий

2-topshiriq: Nuqtalar o’rniga mos otlarni qo’yib, so’z birikmalarini ko’chiring.
... onasi, ... bordi, ... chiqdi, ... ko’chasi, ... jo’nadi, ... intizomni, ... kichik, ... o’qidi, ... javobi.


23-mavzu: Otlardabirlikva ko’plik

kategoriyalarning ifodalanishi
Reja:
1.Otlardabirlik kategoriyasining ifodalanishi.
2.Otlardako’plik kategoriyasining ifodalanishi.
Otlar birlik va ko’plik sonda keladi. Birlik sondagi otlar bir predmetni bildiradi. Ko’plik sondagi otlar birdan ortiq predmetni bildiradi. Otlar ko’plikda –larqo’shimchasi orqali ifodalansa, morfologik usul hisoblanadi: bolalar, uylar. Ko’plik ma’nosi qo’shimchasiz holda maxsus so’zlar yordamida ifodalansa, leksik usulhisoblanadi: birqancha odam, ming – ming daraxt, beshta daftar. Ba’zan bu usullar aralash ifodalanishi mumkin (leksik – morfologik usul): ko’p ota – onalar kelishdi.
Harakat – holat, belgi nomini bildirgan otlar, donalab sanalmaydigan narsa va jism nomlari, juft predmetlarni bildiruvchi otlar va atoqli otlar faqat birlikda qo’llanadi: do’stlik, un, ko’z, Muattar va h.k.
Faqat birlikda qo’llanadigan otlarga ko’plik qo’shimchasi qo’shilganda ko’plikni emas, balki o’sha predmetlarning turli xilini, jamlikni, hurmat, kinoya, kuchaytirish kabi ma’nolarni bildiradi: Dadamlar ishlaydilar. Ma’muraxonlar kelishdi. Boshlarim og’rib ketdi.