O’zbek tili va adabiyoti fakulteti talabasi Mardonova Xonzoda

Navoiy davlat pedagogika instituti

o’zbek tili va adabiyoti fakulteti talabasi Mardonova Xonzoda

Anvar Obidjon shaxsiyatining o’ziga xos yo’nalishlari

Annotatsiya:Bugungi kunda Anvar Obidjon asarlarining dolzarbligi,uning hozirdagi ahamiyati ,bolalar adabiyotining o’ziga xos yo’nalishlarini tadqiq etish,adib mahoratini yoritish,uning shaxsiyatiga nazar solish,u qalamga olgan mavzularni atroflicha o’rganish ,ijodkor novatorligini yoritish,uning qator asarlarini yodga olish, asarlaridan o’rin olgan she’rlarni tahlilga tortish. Adib ijodiyotini ommalashtirishning zaruriyatlari.

Annotation:The relevance of Anvar Abidjan’s works today ,its current significance, the study of specific areas of children’s literature, the coverage of the writer’s skills,a look at his personality, a detailed study of the topics he wtote, the coverage of creative innovation,the memory of his works,analysis of poems from his works.Necessities of popularization of the writer’s work.

Kalit so’zlar: bolalar adabiyoti,hajviya,yumoristik asarlar,jurnalist,shoir

Key words:children’s literature,comedy,humorous,comedy,works,journalist,poet

O‘zbekiston xalq shoiri o‘zbek adabiyotining ko‘zga ko‘ringan namoyandalaridan biri, hajviy adabiyot an’analarini muvaffaqiyatli rivojiga o’zinining benazir hissasini qo’shgan adib Anvar Obidjon 1947-yilning 25-yanvarida Farg‘ona viloyati Oltiariq tumanining Poloson qishlog‘ida tug‘ilgan. ToshDU (hozirgi O‘zMU)ning jurnalistika fakultetini tamomlagan. "Ona er", "Ey, Yorug‘ dunyo", "Olovjon va uning do‘stlari", "Bezgakshamol", "Akang qarag‘ay Gulmat", "Masxaraboz bola", "Juda qiziq voqea", "Erliklar", "Meshpolvonning janglari", "Alamazon va Gulmat hangomasi", "Ajoyibxona", "Oltiariq hangomalari", "Odobli bo‘lish osonmi?", "Tanlangan she’rlar", "O‘g‘irlangan pahlavon", "Bahromning hikoyasi" kabi doston, qissalar, she’rlar, pyesalar va hajviy asarlardan iborat to‘plamlar muallifidir. Uning "Qo‘ng‘iroqli yolg‘onchi", "Topsang hay-hay", "Qorinbotir", "To‘tiqul" kabi asarlari mamlakatimiz teatrlarida sahnalashtirilgan. Adib 1997 yilda "Shuhrat" medali, 2011 yilda "Fidokorona xizmatlari uchun" ordeni bilan taqdirlangan...

O‘zbekiston xalq shoiri Anvar Obidjon 11-aprel kuni 73 yoshda Toshkent shahrida vafot etdi.

Shundan so’ng ham adib hayotini o’rganishga bo’lgan qizish aslo kamaygani yo’q.,bugun ham uning asarlari bahs-munozalarga sabab bo’lib kelmoqda .Bolajon shoirimiz she’rni shunchaki yozmaydi,balki unga qalb qo’rini baxshida etadi.6o yoshida ham bola xayolidan uning o’y-fikrlaridan aslo uzoqlashmaydi,aksincha ularning hissiyotini chuqur anglaydi.U bir she’rida 5 yosh yig’loqi bolakay bo’lsa,yana boshqa obrazida chuqur va teran mushohada yurituvchi aqlli ,hammani ortda qoldirigan bolajonni gavdalantiradi.Uning boshqa bir she’rida o’yinga to’ymaydigan,ota-onasining erka farzandi bo’y-basti bilan xuddi biz bilan yashayotgandek namoyon bo’ladi. Anvar Obidjondek hech kim bola psixologiyasini aniq va serjilo qilib ta’riflay olmaydi.U butun dunyo bolalarining psixologiyasini o’zlashtira olgan,Nafaqat o’zlashtirgan ular bilan doim hammnafas fikrlagan .Uning nashr etilgan to’plamlarining barchasida hayot haqiqatlari,bolajonlarning qo’l yetmas orzu-umidlari qalamga olingan.Qahramona harakatlari bilan barchani lol qoldirgan bir-biridan jasur mitti bolajonlar o’zining o’tkir zehnlari bilan butun insoniyat taqdirini saqlab qoladilar.Tarixda afsonaga aylangan ajdodlarimiz esa ularga o’rnak qilib ko’rsatiladi.Adib nafaqat tarixda yashab o’tgan ajdodlarimizni balki ,o’zi yaratgan, tasavvuridagi qahramonlarni jonli tarzda o’z asariga olib kiradi.

Bolalik insonning eng serzavq va hayotni anglash jarayonidagi begʻubor davridir. Bu davrdagi bola ruhiyatini ulgʻaygach ham bola ruhiyatini saqlab qolgan insongina his eta olishi mumkin. Bu borada bolalar adabiyoti, ayniqsa, bolalik shoʻxliklari va hayotni anglash jarayonidagi fikrlarni yumoristik tarzda ustalik bilan aks ettiruvchi hajviy bolalar adabiyotining oʻrni beqiyos. Bu anʼanani hozirgi zamon yutuqlari va yangiliklari bilan mujassamlashtirish esa bolalar adabiyotining dolzarb masalasidir, chunki bolalar adabiyoti zamon yutuqlari, ijodkor novatorligi bilan boyitilsa uning tarbiyaviy, taʼlimiy va estetik jihatlari yanada mukamallashadi.

Bu borada hajviy adabiyot anʼanalarini muvaffaqiyat bilan rivojlantirgan shoir, nosir va drammaturg sifatida oʻnlab kitoblar nashr ettirib kelayotgan isteʼdodli adib Anvar Obidjon ijodini yoritmay o’tmaslikning iloji yo’q. U adabiyotda oʻziga xos yoʻl va yoʻnalishga ega, bolalar va oʻsmirlar ruhiyatini anglab, barchaga birday bolalik zavqini bera oladigan mahoratli ijodkor. Toʻgʻri, keyingi yillarda yurtimizda hajviy janrdagi kitoblar koʻplab nashr etilmoqda. Lekin hammasi ham kitobxonga zavq berolmaydi, hammasi ham xotirada saqlanmaydi.

Anvar Obidjon oʻz asarlarida kitobxonni kuldirishga ataylab harakat qilmaydi, koʻpincha hayotiy voqealarga jiddiy yoʻsinda takrorlanmas badiiy boʻyoq beradi, joiz topilgan paytdagina yumorga oʻtadi. Bu oʻrinda Anvar Obidjon asarlari tilining oddiyligi va xalqchilligiga tasanno aytmaslikning iloji yoʻq. Uning asarlarini oʻqigan kitobxon oʻzi bilmagan holda bolaligiga tushib qoladi va goʻyoki asar qahramonlari oʻzining hayotida yashagan va hozir ham yashayotganday tasavvurni, hissiyotni boshidan oʻtkazadi. Ijodkor oʻzi taʼkidlaganiday, uning “Moʻttivoymisan, Mittivoymisan?” asarini oʻqish jarayonida: “Yashamoqqa boʻlgan bu sevgimning mavjudligiga ajdodlarim va yaqinlarim bilan bogʻliq asal-asal xotiralar ham sababchi ekanini turmushda qut-qut ilgʻab turaman”, degan eʼtirof haqiqatiga iqror boʻlamiz.

Diqqat berib qaralsa, Anvar Obidjon qalamiga mansub ushbu asarning bir qator oʻziga xos xususiyatlari borki, bu haqida alohida toʻxtalish lozim. Bu asar “Yoshlik” jurnalining 2016- yilgi dastlabki sonlarida nashr etilgan boʻlib, xalqona ohang, milliy meʼros va anʼnalarni saqlash masalasiga ham katta eʼtibor qaratilgan. Asar qahramoni endigina oltinchi sinf boʻsagʻasidagi shoʻx, oʻjar, shu bilan birga, oʻta qiziquvchan bola. Qissa ichidagi “Yasama yoʻlbars hangomasi” hikoyasida yozgi taʼtilining atigi besh kuni ichidagi ajabtovur sarguzashlar bilan butun mahallani lol qoldiruvchi voqealar aks ettirilgan. Asarni oʻqish jarayonida kuzatamizki, hodisalar rivoji Gʻ. Gʻulomning “Shum bola” asaridagi Qoravoydan-da shoʻxroq, qiziquvchan, behad taʼsirchan Moʻttivoyning taʼtil eʼlon qilingan zahoti “Kallani ishalatishdan qutildik!” degan qichqirigʻi bilan boshlanadi-yu, quvnoqlik va jiddiylik qorishmasidan iborat boʻlgan voqealarning davomida ajabtovur bir tasodif tufayli chigal ahvolga tushib qolgan va atrofidagi samimiy, insofli, pokizaqoʻl insonlar taʼsiri bois oʻsmirlikdanoq oʻzi uchun yorugʻ yoʻl topib olishga tirisha boshlagan yosh zamondoshimiz kechinmalari joʻshqin tarzda birma-bir hikoya qilinaveradi. Oʻqib, balki, oʻzimizning oʻsmirlik davrimizdagi eʼtibor qaratmagan jihatlarni va turli voqealarni beixtiyor yodga olarmiz.

Qissaning tili alohida ahamiyatga ega boʻlib, unda oʻziga xos shevaga oid soʻzlardan: havva-huvva, nokchiroq, choʻbak, lozimanda, boʻjikoʻz, koʻchma ajoyibxona, saman tayoq; qargʻishga aylanib ketgan olqish-alqashlardan: “Kinnang ichingda ketgur”, “He, yeganing tanangga botgur-a!”, “Oshing sovimagur”; turgʻun oʻxshatishlardan:”… indamasdan oʻtlayvermay uchragan hayvonga kalla solib, boʻridek tezgir quvlashga tushadi”, “toʻnkarilib qolgan doshqozon atrofida betoʻxtov chopayotgan yasama yoʻlbars kaftdagidek aniq-tiniq koʻrinib turardi”.”… Maxay xoʻrozboz chap qoʻlida choynak, oʻng qoʻlida piyola bilan menga qora bulut uyuridek yaqinlasha boshladi”, “poʻkanimga zildek botdi”,”… mistovoq koʻtargan choyxonachi uchqurlab kelib, tepamdan mushukdek irgʻib oʻtdi”, “Boshimdan jala boʻlib quyilayotgan olqishu maqtovlar menga asal choydek yoqayotgan edi” hamda bolarning hayotni anglash borasidagi falsafiy fikrlari: “Bu dunyoning ishlarini yaxshi bilaman – qopogʻondan hamma oʻzini chetga oladi, qoʻrqoqni hech kim hurmat qilmaydi”, “Uvvos solib yigʻlash oʻgʻil bolaning qimmatini bir pul qiladi-qoʻyadi”, “Kunlarim izzatda oʻtsin deguchilar, jangarilik bilan yuvoshlikning oʻrtasini topib yashashni uddalashi kerak, shekilli” kabilar asarning badiiy salmogʻini koʻtarishda alohida ahamiyatga ega. Qargʻishdan qoʻrqan bolakayni Sangin tandirchining: “Seni xudoyim oʻzi jazolasin – yarim odam, yarim it boʻlib oʻtib ket!” degan qargʻishi asarning oxiriga qadar taʼqib qiladi va Mittivoy manashu qargʻish tufayli oʻzining takrorlanmas “ezgu qiliqlari”ni oʻzgalar oldida taftish qiladi. Koʻrgan tushi taʼsirida xalqni anqaytirish maqsadida amalga oshirgan chapanicha harakatlari va koʻpchilikning xayoliga kelmas yoʻlbars yasash voqeasi kitobxonga oʻzgacha zavq berib, qayta-qayta eslashga undayveradi: qoʻyning tanasiga oʻrikning yelimi aralashtirilgan tezakni surtib, qoʻngʻir rangga boʻyab chiqdim, qozonkuyada yoʻl-yoʻl chiziqlar tortdim. Keyin, boshiga kanop xalta kiydirdim, qaychida ikkita koʻz ochdim, jagʻi bilan boʻynining atrofiga uvada tiqib, yoʻlbarsning kallasidek qilib shishirdim, uniyam ola-bulaga boʻyadim. Tumshugʻiga tishlari irshayib turgan kattakon ogʻiz chizdim. Chipor arqondan dum yasab, orqasiga osiltirdim. Vah! Yoʻlbarsmisan yoʻlbars boʻldi!

Moʻttivoy har qancha shoʻxlig-u ayyorlik qilmasin, har bir nojoʻya qiligʻini oʻzicha muhokama etib, qilmishlariga xolisona baho bera olishi bilan boshqa asar qahramonlaridan farqlanib turadi. Qissaning nihoyasida, katta hayotga qadam tashlayotgan oʻsmirning ruhiyati oʻziga xos usulda, yorqin tuygʻularda ifoda etilgan. Bu asar oʻquvchilarga ozmi-koʻp shavq ulashibgina qolmay, turmushda koʻrganlaridan tegishli xulosalar chiqarib, kimligini jahonga koʻrsatib qoʻyish uchun oʻzini ham aqlan, ham jismonan chiniqtirib yashay boshlagan Mittivoy timsoli ularning koʻngillarida oʻziga ishonch, yurtparvarlik tuygʻularini yanada jonlantirishga ulush qoʻsha olishi shubhasizdir.

Anvar Obidjon shoirlar shaxsiyatiga to’xtalganda bu dunyoning o’tkinchiligini ,uning bevafoligini,qayta yana boshqa shoirlarni unga kelishini tasvirlaydi.Va shuni anglagan holda o’zining “Bitta shoir kamaysa “nomli she’rini yozadi.

Bitta shoir kamaysa nima, Charx yaratar boshqa nusxasin. Cho'kib ketsa to'fonda kema, Pishiqrog'in yasar ustasi.   To'fonlardan seskanma, qalbim, Qayiqlardek suzma qirg'oqlab. Kemaman deb ummonga talpin, Yuz baloga o'zingni chog'lab.   Qayiqlarda - ilinj va xohish, Kemalarda - orzu va maqsad. Bugun senda bir olam tashvish, Gal kelganda o'zingni ko'rsat.   Yo tilib o't dovulning ko'ksin, Yo kemadek g'arq bo'l izzatda. Unutmagil - qayiqlar cho'ksa, Olinmaydi hatto ro'yxatga...   To'fonlardan seskanma, qalbim! Bu she’r orqali shoirning olam va odam to’g’risidagi falsafani mukammal o’zlashtirganini anglaymiz.Va uning nechog’lik kamtar inson bo’lganligini ko’ramiz.Bolalarcha qalbi,vijdoni ruhiyati bo’lgan shoirning ichki dunyosida faqat ezgu o’y -xayollar aylanadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.S.Mirvaliyev, R.Shokirova .O’zbek adiblari.G’afur G’ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti. Toshkent.2016. 2.Anvar Obidjon .Tanlangan she’rlar.Toshkent.2006. 3.Rahmon Qo’chqor .Ajabtovur idrok usuli.”Fidokor”,2000-yil 20 –iyul.