O„zbek tilini o„qitish metodikasi (kognitiv-pragmatik yondashuv asosida)

topshiriq. Berilgan so‗zlarga egalik shakllarini qo‗shib ko‗ring. So‗z ma‘nolarida ro‗y bergan o‗zgarishlarni payqashga harakat qiling.

Maktab, sevinch; omadli, xushmuomala; bir, besh; o„qigan, aytadigan; gapirish, oqimoq; taq-taq, pichir-pichir; salom, oh-voh.
Namuna:

egalik shakllari	birlikda	ko„plikda
I shaxs -m(-im); -miz(-imiz)	pichir- pichirim	pichir- pichirimiz
II shaxs ng (-ing); -ngiz(- ingiz)	pichir- pichiring	pichir- pichiringiz
III shaxs –i (Ø)	pichir-pichiri	pichir- pichir(lar)i

Topshiriqni bajarish asnosida o„quvchi so„zlarning egalik qo„shimchalarini olib o„zgarish (turlanish) ismlarga xosligini payqashi zarur.

2. 
   topshiriq. Siz o‗qigan ertak, maqol, topishmoq, hikmatli so‗z va

h. tarkibida turlangan so‗zlar ishtirok etgan gaplarni eslang va ayting.
Namuna: – Gar saloming bo„lmasa, ikki yamlab bir yutardim, – debdi yalmog„iz kampir. (Ertakdan)
5-sinf darsligi materiallarida tuslanish hodisasini faqat fe‟l so„z turkumi bilan bog„lab qo„yilishi nazariy jihatdan to„g„ri emas. Sababi o„zbek tilida kesim vazifasida kelgan har qanday mustaqil so„z shaxs/son qo„shimchalarini olib o„zgarish xususiyatiga ega ekanligi o„zbek tilshunosligida isbotlanganligiga qariyib ygirma yildan oshdi^*.

• 
  Ta‟kidlash joizki, avvalo, maktab “Ona tili” darsliklarida nazariy ma‟lumotlarga keng o„rin berish “jamiyatga ijodiy tafakkur sohibini yekazib berish” maqsadi ro„yobini to„la ta‟minlay olmaydi. Shuning uchun maktab ona tili mashg„ulotlarida o„quvchi diqqatini nazariy mavzular ta‟limiga (ya‟ni grammatizmga) emas, til imkoniyatlaridan foyfalanishga qaratish zarur. (Bundan tashqari hozirda maktab “Ona tili” darsliklarida berilgan ma‟lumotlar talaba oliy ta‟limda o„qiyotgan substansial (zamonaviy) tilshunoslik materiallaridan, afsuski, 35-40 yil orqada.)

271
Shuning uchun tuslanish bilan bog„liq mavzular ta‟limida o„qituvchi kesim vazifasida kelgan har qanday mustaqil so„z tuslanish xususiyatiga ega ekanligini, fe‟l so„z turkumiga tegishli so„zlar, odatda, ko„proq kesim vazifasida kelganligi uchun ularda shaxs/son (hatto zamon, mayl grammatik ma‟nolari ham) yaqqol ko„zga tashlanishini inobatga olgan holda butun e‟tiborni o„quvchi nutqida tuslovchi shakllarning to„g„ri qo„llanishiga qaratmog„i zarur. Chunonchi,

1.