O„zbek tilini o„qitish metodikasi (kognitiv-pragmatik yondashuv asosida)

Semantik-funksional shakllangan gap ham egasiz gapning alohida ko„rinishi. Semantik-funksional shakllangan gaplar deganda tasdiq/ inkor, taklif/xitob, undovni ifodalovchi so„z-gaplar nazarda tutiladi. Masalan,

1. – Bugun universitetga bormoqchimisan?

   
   

– Ha.

2. – Dugonang ham bormoqchimi?

   
   

– Yo„q.

3. – Кitoblarni olasanmi?

   
   

• Bo„lmasam-chi!

4. –Kitobni bering.

   
   

• 
  
  Ma! (Mang.)
  

5. 
   
   Salom, – dedi ko‗rishi bilan hamma birdan. Qo‗llar o‗tdi biqinlarning orasidan. (G„.G„ulom)
   

Egasi umumlashgan gaplarga, odatda, maqollar, aforizmlardan misollar keltiriladi. Chunki bunday gaplarda kesimdan ifodalanayotgan fikr II yoki III shaxsga qaratilgandek (gapning egasi sen/siz yoki u/ular) taassurot qoldiradi. Biroq gap mazmunan har uchala shaxs(men/biz, sen/siz, u/ular)ga ham teng barobar tegishli bo„ladi. Masalan, Yetti o‗lchab bir kes.; Suvga tupurma.; Sanamay sakkiz dema.; Shamolga tupurma. (Maqollar); Nodonlar davrasida kar bo‗l.; Donolar davrasida soqov bo‗l. (Aforizmlar) va b^*.
Ba‟zan Jo‗jani kuzda sanaydilar.; Qo‗shiqqa jo‗r bo‗ladilar kabi gaplarni shaxsi noma‟lum gaplar sifatida e‟tirof etib ularni ham egasiz gaplar sirasiga kiritadilar. Bu fikrga hamisha ham qo„shilib bo„lmaydi. Chunki grammatik jihatdan shaxs va egani (garchi ular qaysidir o„rinlarda kesishsa-da) o„zaro tenglashtirish mantiqan to„g„ri emas.

• Ba‟zan Jo‗jani kuzda sanaydilar.; Qo‗shiqqa jo‗r bo‗ladilar kabi gaplarni shaxsi noma‟lum gaplar sifatida e‟tirof etib ularni ham egasiz gaplar sirasiga kiritadilar. Bu fikrga hamisha ham qo„shilib bo„lmaydi. Chunki grammatik jihatdan shaxs va egani (garchi ular qaysidir o„rinlarda kesishsa-da) o„zaro tenglashtirish mantiqan to„g„ri emas. (Maktab darsliklarida egali va egasiz gaplar bilan bog„liq talqinlarda chalkashlar ko„pligi bois shu o„rinda nazariy ma‟lumot berishimizga to„g„ri keldi.)

  
  

331