O‘zbek tilining adabiy tili me’yorlari

O‘zbek tilining adabiy tili me’yorlari

Mavzu:

O‘zbek tilining adabiy tili me’yorlari

• Reja:
• O‘zbek adabiy tilining talaffuz va so‘z yasalish me’yorlari.
• O‘zbek adabiy tilining leksik me’yorlari
• O‘zbek adabiy tilining morfologik va sintaktik me’yorlari
• O‘zbek adabiy tilining uslubiy me’yorlari.

Til - xalq bilan birga umr kechirib, shakllanadi, rivojlanadi. Shuning uchun ham har bir millatning tili uning baxti, tirgagidir. Ona tili esa muqaddas ajdodlarimizni bugungi va kelajak avlod tarixi bilan chambarchas bog’lovchi, manguga biriktiruvchi eng ishonchli quroldir.
Nutqimiz ikki shaklda bo’ladi: og’zaki va yozma. Og’zaki nutq o’zaro muomala tilidir. Undan o’zaro suhbatlarda, bahslarda foydalaniladi.
Har ikki nutq shakli oldiga bir xil talablar qo’yiladi: fikrni aniq va tushunarli bo’lishi, jumlaning to’g’ri, ravon hamda ta’sirli qurilishi har qanday nutqning bosh fazilatidir.
Til va nutq bir-biriga bog‘liq hodisalardir, ularni bir-biridan ajratib qarash asossizdir. Til nutq uchun moddiy materialdir. Shu asosida nutq tashkil topadi. Tilda ruhiy va moddiy material mavjud bo‘lib, so‘zning kishilar xotirasidagi obrazlari ruhiy material, nutq yaratish jarayonida qo‘llaniladigan so‘z shakllari, materiallar, tovushlar moddiy material hisoblanadi. Tilning ruhiy hodisaligi uning ongda saqlanishi bo‘lsa, moddiy hodisa esa undagi tovushlardir.
Nutq bu til deb ataluvchi, o‘ta muhim vazifani bajaruvchi noyob quroldan foydalanuvchi jarayon. Til birikmalari imkoniyatlarining borliq, tafakkur, ong hamda vaziyat kabi hodisalar bilan munosabatda namoyon bo‘lishidir. Nutq harakatdagi til bo‘lib, nutq a’zolarining harakati jarayonida paydo bo‘ladi va so‘z birikmalari, erkin birikmalar, so‘z tartibi va gaplardan tashkil topadi.

Yangilik”ka intilib adabiy me’yorlardan chetga chiqishlar, til vositalarini e’tiborsizlik bilan qo’llash hollari ham ba’zan uchrab turadi. Masalan, matbuotda ham, radioeshittirishlarda ham uchrab turadigan “Ta’mirlash ustaxonalarida ko’plab texnikalarga xizmat ko’rsatilmoqda” jumlasida texnika so’ziga –lar qo’shimchasi mantiqan noto’g’ri qo’shilgan.

• Yangilik”ka intilib adabiy me’yorlardan chetga chiqishlar, til vositalarini e’tiborsizlik bilan qo’llash hollari ham ba’zan uchrab turadi. Masalan, matbuotda ham, radioeshittirishlarda ham uchrab turadigan “Ta’mirlash ustaxonalarida ko’plab texnikalarga xizmat ko’rsatilmoqda” jumlasida texnika so’ziga –lar qo’shimchasi mantiqan noto’g’ri qo’shilgan.