Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari va kamchiliklari

Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari va kamchiliklari
Psixik shakllanishlar - bu shaxsning hayotiy va kasbiy tajribasini o'zlashtirish jarayonida shakllanadigan, mazmuni bilim, ko'nikma va malakalarning maxsus birikmasini o'z ichiga olgan psixik hodisalardir.
Psixik shakllanishlarni shakllantirish jarayoni tashqi muhitdan keladigan ob'ektiv axborotni shaxs tomonidan sub'ektiv idrok etishdan boshlanadi. Uni mantiqiy (tushunish) yoki mexanik (esda saqlash) o'zlashtirish bilimni shakllantiradi. Mavjud bilimlarni amaliyotda qo'llash ko'nikma va malakalarning shakllanishiga olib keladi. Ko'nikma va malakalarni takroran amalga oshirish natijasida tegishli odatlar paydo bo'ladi. Shakllangan bilimlar bilan ichki kelishuv shartida shaxsiy e'tiqodlar vujudga keladi. Muayyan faoliyatning (ko'nikma, qobiliyat va odatlarni amalga oshirish) e'tiqodlar bilan nisbati ong haqida gapirishga imkon beradi.
Bilim, asosan, inson ongida (xotirasida) mustahkamlangan yoki moddiylashtirilgan shaklda (uning yozuvlarida, kitoblarida, elektron tashuvchilarda va boshqalarda) saqlanadigan mantiqiy ma'lumotdir. Boshqacha qilib aytganda, bu ob'ektiv voqelikning ob'ektlari va hodisalari haqidagi o'zlashtirilgan ma'lumotlar, tushunchalar va g'oyalar yig'indisidir. Kishining o`zini tevarak-atrofdagi olam haqidagi bilimi dastlab obrazlar, sezgilar va hislar shaklida vujudga keladi. Sensor ma'lumotlarning ongda keyingi qayta ishlanishi g'oyalar va tushunchalarning paydo bo'lishiga olib keladi. Bu ikki shaklda bilim xotirada saqlanadi. Tushunchaning g‘oyalari va mavhumlari qanchalik umumiy bo‘lmasin, ularning asosiy maqsadi insonning amaliy faoliyatini tashkil etish va tartibga solishdan iborat.
Psixologiya fani bilimning fiziologik asosini ob'ektiv dunyodan axborotni idrok etish yoki uni aqliy qayta ishlash natijasida hosil bo'lgan miya nerv hujayralari o'rtasidagi vaqtinchalik yoki doimiy aloqalardan tashkil topganligidan kelib chiqadi.
Hozirgi vaqtda rus harbiy psixologiyasida to'rt turdagi bilimlar mavjud:
1. bilim-tanishlar atrof-muhitda eng umumiy ma'noda harakat qilish imkonini beradi. Bu bilim-tan olishning bir turi bo'lib, odam noto'g'ri ma'lumotni to'g'ridan ajrata oladi, uni "aniqlaydi";
2. bilimlarni takrorlash ilgari idrok etilgan yoki yodlangan materialni takrorlash imkonini beradi;
3. bilim-ko'nikmalar ularning har qanday amaliy faoliyatda ishonchli va ijodiy qo'llanilishini ta'minlaydi;
4. bilim-transformatsiyalar - ularni mantiqiy o'zgartirish yoki ilgari ko'rib chiqilmagan sharoitlarda qo'llash asosida yangi bilimlarni yaratish sharti.
Biroq, bilimning mavjudligi ularning boshqa aqliy shakllanishlarga ajralmas o'zgarishi haqida gapirishga imkon bermaydi. Bu ularning xususiyatlariga bog'liq, jumladan:
1.hajm - inson ongida (xotirasida) qayd etilgan ma'lumotlar miqdori;
2. chuqurlik - ongda saqlanadigan jarayon va hodisalarning mohiyatini bilish darajasi;
3. kuch - salbiy (vaqtinchalik, hissiy va boshqalar) omillar ta'sirida bilimning barqarorlik darajasi;
4. samaradorlik - mavjud bilimlarni amalda qo'llash qobiliyati;
5. moslashuvchanlik - shaxsning mavjud bilimlardan turli sharoitlarda ijodiy foydalanish qobiliyati.
Agar sanab o'tilgan xususiyatlarning ko'rsatkichlari etarli bo'lsa, tegishli ko'nikma va qobiliyatlarni shakllantirish boshlanadi, uning hayotiy ahamiyati inson uchun juda katta. Ular uning turli faoliyatdagi aqliy va jismoniy harakatlarini osonlashtiradi, ularga ratsionallik, ritm va barqarorlikning ma'lum bir elementini kiritadi, izchil ijodkorlik uchun sharoit yaratadi.
Ko'nikma - bu ongni umumiy nazorat qilish va baholash (ong bilan birga) ostida amalga oshiriladigan avtomatlashtirilgan (avtomatizmga keltirilgan) harakatdir. Uning shakllanishi jarayonida uchta asosiy bosqich mavjud:
Analitik (alohida harakat elementlarini ajratish va tanlash),
Sintetik (alohida elementlarni bitta harakatda birlashtirish) va - avtomatlashtirish (harakatning zarur tezligi va sifatini berish, shuningdek, ongning tarangligini bartaraf etish uchun uni qayta-qayta takrorlash).
Ko'nikmani shakllantirish muvaffaqiyatini ta'minlaydigan eng muhim shartlarga bajarilgan harakatlar soni, ularning tezligi, vaqt bo'yicha bo'linishi va uning me'yoriy ko'rsatkichlarini (sifat, miqdor, vaqtinchalik) bilish kiradi.
Ko'nikma, mahoratdan farqli o'laroq, ongning maxsus nazorati ostida ko'p bo'g'inli harakatlarni bajarishga imkon beradigan murakkab aqliy ta'limdir. Bunday holda, ong hamroh bo'lmaydi (nazorat qiladi va baholaydi), balki kelgusidagi u yoki bu harakatni amalga oshirishni kutadi (reja qiladi).
Ko'nikma va mahoratning asosiy ta'rifini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ularning ikkalasi ham inson faoliyatida amalga oshiriladi. Vaholanki, harakat avvalo malakada bajarilsa, uning sifati keyinchalik ong bilan boshqarilsa, malakada avvalo ong yordamida harakat rejalashtiriladi, keyin bajariladi va shundan keyingina unga baho beriladi.
Bilimni shakllantirishda bo'lgani kabi, ko'nikma va malakalarni shakllantirish jarayonida ham fiziologik asos sifatida miya yarim korteksining nerv hujayralari o'rtasida vaqtinchalik aloqalarni o'rnatish hodisasidan foydalaniladi. Biroq, bu jarayon faqat inson tanasining motor faoliyatini boshqaradiganlarni o'z ichiga oladi.
Shakllanish bosqichi va shakllanish darajasiga ko'ra ko'nikma va qobiliyatlarning to'rt turi ajratiladi, ular shakllanishining psixofiziologik mantiqiga muvofiq quyidagi shaklda ifodalanishi mumkin: boshlang'ich ko'nikmalar, oddiy ko'nikmalar, murakkab ko'nikmalar va ko'nikmalar. murakkab ko'nikmalar. (1-jadval)
1-jadval
Boshlang'ich malakalar bilimlarni amaliyotda birlamchi mustaqil qo'llashdir. Bu mavjud bilimlardan amaliy inson faoliyatiga birinchi qadamdir. Ularning shakllanishi muayyan harakatni bajarish algoritmi (ketma-ketligi va tabiati) haqidagi ma'lumotlarga asoslanadi. Bunday holda, ong inson faoliyatini rejalashtiradi (oldindan ko'radi).
Oddiy ko'nikmalar allaqachon oddiy texnikalar va avtomatik ravishda amalga oshiriladigan harakatlardir, ya'ni. birinchi navbatda, to'g'riligi keyinchalik ong tomonidan boshqariladigan harakat amalga oshiriladi. Ular shakllangan dastlabki malaka asosida ma'lum bir harakatni takroran bajarish natijasida shakllanadi.
Oddiy malakani shakllantirish miya yarim korteksida shartli refleksli bog'lanishlarni o'rnatish va mustahkamlashga asoslanadi, bu esa ma'lum nerv tuzilmalarida qo'zg'alish o'chog'ini aniq lokalizatsiya qilishga olib keladi. Chegaraga differentsial inhibisyon qo'zg'alish jarayonini jamlaydi, buning natijasida shartli refleksli ulanishlar tizimlari hosil bo'ladi, bu reaktsiya vaqtini qisqartiradi. Buning sababi shundaki, keraksiz harakatlar yo'qoladi va ongning tarangligi go'yo faoliyat foniga o'tadi va faqat uning boshqaruvchi funktsiyasini amalga oshiradi.
O'z navbatida, oddiy ko'nikmalar bir nechta kichik turlarga bo'linadi: motorli (motor analizatorlar ishi asosida shakllangan), sensorli (sezgi analizatorlarining ishlash imkoniyatlaridan foydalangan holda), aqliy (insonning aqliy faoliyatida amalga oshiriladi) va aralash ( ilgari shakllangan vosita, hissiy va aqliy qobiliyatlar faoliyatiga asoslangan).
Murakkab malakalar ongning ozgina kuchlanishi va inson faoliyatining etarli samaradorligini ta'minlagan holda aniq, oson va tez bajariladigan o'rganilgan murakkab avtomatlashtirilgan harakat sifatida tavsiflanadi. Ular bir faoliyatga birlashtirilgan bir nechta oddiy ko'nikmalarni o'z ichiga oladi. Bir nechta oddiy ko'nikmalarni bitta kompleksga birlashtirish insonga o'z faoliyatining boshqa muhim vazifalarini hal qilish uchun ongini bo'shatish imkonini beradi.
Rus psixologiyasi murakkab ko'nikmalarni ongning maxsus nazorati ostida (natijani rejalashtirish va baholash) har qanday faoliyat sharoitida amalga oshiriladigan murakkab harakat sifatida izohlaydi. Ular shaxsning ta'lim jarayonida erishilgan, doimiy o'zgaruvchan amaliy faoliyat sharoitida shakllangan ko'nikmalarni ijodiy qo'llash qobiliyatini belgilaydi. Bunday holda, ular odamlarning kasbiy mahoratiga asoslanadigan o'ziga xos poydevor bo'lib, ularga faoliyatning muayyan turini puxta egallashga, o'z bilimlarini doimiy ravishda oshirishga, yangi ko'nikmalarni shakllantirishga va mavjud ko'nikmalarni takomillashtirishga imkon beradi.
Inson tomonidan olingan ko'nikma va qobiliyatlar ijobiy va salbiy bo'lishi mumkin bo'lgan yangilarini shakllantirishga ta'sir qiladi. Birinchi holda, bu hodisa "o'tkazish" tushunchasi bilan belgilanadi, uning mohiyati shundaki, mavjud ko'nikmalar ularga o'xshash boshqa ko'nikmalarni shakllantirishga yordam beradi (tuzilish jihatidan bir xil). Interferentsiya deb ataladigan ikkinchi holatda, mavjud mahorat yangisini shakllantirishni qiyinlashtiradi, bu tuzilmasi avval o'rganilganlarga qarama-qarshi bo'lgan harakatlarni o'z ichiga oladi yoki uni amalga oshirishning to'g'ri texnikasini o'zlashtirishni qiyinlashtiradigan yangi texnikani o'z ichiga oladi. .
Shakllangan ko'nikma va ko'nikmalarni saqlab qolish uchun ularni tizimli ravishda amalga oshirish kerak. Aks holda, ularning avtomatizatsiyasi sodir bo'ladi - miya yarim korteksida shartli refleksli aloqalarning zaiflashishi natijasida ilgari ishlab chiqilgan ta'sir mexanizmlari samaradorligining pasayishi. Bunday holda, harakatlar sekinroq va kamroq aniq bo'ladi, ularning muvofiqlashtirilishi puchga chiqadi, ular noaniq bajarila boshlaydi, aqliy kuch va ular ustidan ongli nazorat darajasini oshirishni talab qiladi. Shu bilan birga, ilgari shakllangan ko'nikma va qobiliyatlarning tiklanishi ularning birlamchi shakllanishiga qaraganda ancha tez sodir bo'lishi eksperimental tarzda isbotlangan.
Ko'rib chiqilayotgan ruhiy shakllanishlar holatining sifati va ularning darajasi ko'nikma va qobiliyatlarning uchta xususiyati bilan belgilanadi:
Moslashuvchanlik - shaxsning turli faoliyat turlarida ko'nikma va qobiliyatlardan foydalanish qobiliyati;
Kuch - salbiy omillar ta'sirida ko'nikma va qobiliyatlarning barqarorlik darajasi;
Qiyinchilik - quyi darajadagi bir nechta o'xshash shakllarning mahorat yoki mahoratdagi kombinatsiyasi darajasi.
Ko'rib chiqilayotgan hodisalar insonning shaxsiy sohasining aqliy shakllari orasida etakchi bo'lib, hamma joyda qo'llaniladi. Aynan ular o'zlashtirish deb ataluvchi murakkab ruhiy hodisani shakllantiradi va shaxsning bilim, ko'nikma va malakalarini, shuningdek, kasbiy va axloqiy fazilatlarini yuqori darajada rivojlantirishda namoyon bo'ladi.