O'zbek tilining imlo qoidalari va soha egalarining savodxonligi

Lug`atda so`zlar quyidagicha tavsiflangan:

• Lug`atda so`zlar quyidagicha tavsiflangan:
• I Har bir so`zning ma’nosi qisqa va aniq ifoda etilgan.
• I. Lug`atda so`zlarning, asosan, hozirgi o`zbek adabiy tilida iste’moldan qolgan, eskirgan ma’nolari berilgan.
• II. So`zlarning ma’nolari bir-biridan arab raqamlari bilan ajratilgan, har bir ma’noga taaluqli ma’no nozikliklari esa shu ma’no ichida bir tik chiziqdan keyin berilgan. Masalan:
• DODXOH (f-t) 1 Adolat talab etuvchi, adolat istovchi. 2 Buxoro xonligida adolat istovchilardan amir nomiga ariza qabul qiluvchi lavozimli kishi. 3 Farg`ona vodiysi va Toshkentda mingboshi va boshqa ba’zi amaldorlarni ulug`lash uchun ishlatiladigan so`z.
• III. Bosh so`zlarning mustaqil ko`chma ma’nolari arab raqamlari bilan ajratilgan va ko`chma belgisi bilan ta’minlangan.
• IV. Lug`atda ayrim so`zlarning leksik ma’no kasb etgan grammatik shakllari (lek, ila, limu, badaliga kabi) ham berilgan turli leksikografik usullar bilan izohlangan.

O’zbek leksikografiyasi.Bir tilli va ikki tilli lug'atlar bilan tanishish. O'zbek tilining izohli lug’atida berilgan sohaga oid so'lar izohi bilan tanishish.

• Lexikographie – grek tilidan olingan bo’lib, Lexicon- Worterbuch, grapho-ich schreibe. Ya’ni so’zni izohlash, ifodalash ma’nosini beradi.
• Leksikografiya (leksika va ... grafiya) — lug’atlar , amaliy lugʻatchilik. Amaliy lug’atchilik lugʻatlar tuzish barobarida bir qator ijtimoiy muhim vazifalarni bajaradi: oʻz va oʻzga tillarni oʻrganish; ona tilini tavsiflash va meʼyorlashtirish (izohli, imlo va boshqa turdagi lugatlar yordamida); tillararo aloqa-munosabatni taʼminlash (ikki va koʻp tilli lugʻatlar, soʻzlashgichlar); muayyan til leksikasini ilmiy oʻrganish (etimologik, tarixiy lugʻatlar) va boshqa leksikografiya lugʻat tuzish ishi sifatida turli xalqlarda yozuv taraqqiyotining ilk bosqichlarida u yoki bu tushunarsiz (eskirgan, dialektal, maxsus yoki chet tilga mansub) soʻzning qanday maʼno anglatishini bilish ehtiyoji natijasida paydo boʻlgan.
• Zamaxshariy oʻzining “Asos ul-balogʻa”, “Muqaddimat ul-adab” asarlari bilan ham amaliy, ham nazariy leksikografiyaning rivojiga ulkan hissa qoʻshdi. Alisher Navoiy ijodiga boʻlgan katta qiziqish XV asrdan keyingi davrda bir qancha lugʻatlarning yaratilishiga sabab boʻldi: “Abushqa” (XVI asr, Turkiya) izohli lugʻati, Tole Imoni Hiraviyning “Badoye ul-lugʻat”, Muhammad Rizo Xoksorning “Muntaxab ul-lugʻot”, Mirzo Mahdiyxonning “Sangloh”, shuningdek, Muhammad Yoqub Chingiyning “Kelurnoma”, “Sulaymon Buxoriyning “Lugʻati chigʻatoiy va turki usmoniy” (“Chigʻatoycha-turkcha lugʻat”), Ishoqxon Ibratning “Lugʻati sitta as-sina” (“Olti tilli lugʻat”) kabi lugʻatlarini koʻrsatish mumkin.

Leksikografiya – lug’atshunoslikni o’rganuvchi fan har qanday xalqning
Betakror milliy boyligi uning o’z so’zlari hamda turg’un iboralaridir. Zamon va
Makon ta’sirida tilning lug’at boyligi doimiy ravishda rivojlanib boradi.
Zamonaviy leksikografiyaning quyidagi tushunchalarini chuqur o’rganmasdan turib davr talabiga to’la javob beradigan lug’atlar tuzish mumkin emas:
• So’zlik masalasi-Wortgut,Stichwörterverzeichnis, Vokabular.
• Bosh so’z – Stichwort, Lemma, Vokabel.
• Lug’at maqolasi- Stich-Wortartikel, Wörterbuchartikel.
• Izoh berish – Wortdefinition,Stichworterklärung.
• llustrativ misollar- Anwendungsbeispiele,Belege.
• Illustratsiya- Abbildungen.
• Stilistik ko’rsatkich va belgilar- stilistische Vermerke, Hinweise.
• Grammatik, etimologik va boshqa ko’rsatkichlar- grammatische, etymologische und andere Angaben.
• Leksikografik tarjima—lexikographische Uberzetzung.
• Lug’atning maqsad va vazifasi – Ziel und Zweck des Wörterbuches.
Lug’atlar turli maqsadlarga tuziladi. Ko’zlangan maqsad jihatidan lug’atlar 2 xil
Bo’ladi.
• Ensiklopedik ( Qomusiy) lug’atlar.
• Lingvistik lug’atlar.
Har ikki tur lug’at o’rtasidagi o’xshashlik quyidagicha.
a) Lug’at maqolalarining vokabulasiga asosan, leksema chiqariladi.
b) Bu leksemalar qatoriy alifbo tartibda joylashtiriladi.
Lugʻatga hozirgi oʻzbek adabiy tilida keng qoʻllaniladigan 60 000 soʻz va soʻz birikmalar, fan, texnika, sanʼat sohalariga oid atamalar, shevaga oid va eskicha soʻzlar kiritilgan.
Izohli lugʻat — lingvistik lugʻat turlaridan biri. Unda, birinchidan, lugʻatga kiritilgan har bir soʻzning maʼnosi, koʻp maʼnoli boʻlsa, maʼnolari belgilanadi va qayd etiladi. Ikkinchidan, bu maʼno izohlanadi, yaʼni tushuntiriladi — tavsifiy yoʻl bilan qayd etiladi.
Til lug’at boyligining nisbatan to’liq tahlili faqat lug’atlar orqali amalgam oshirilishi mumkin. Lug’atlar tuzishning nazariy va amaliy sohalari bilan shug’ullanuvchi fan leksikografiya deb nomlanadi.
Lug’at tuzish ishining naqadar mashaqqatli ekanligi, tuzuvchilarning fozil, sabrli , har qanday mayda-chuyda elementlarga ham o’ta sinchkovlik bilan yondashuvchilar ekanligini professor
M.E. Umarxo’jayev Berlin akademiyasi lug’atshunoslik bo’limida kuzatgan edi.
Agar kimdir og’ir mehnatu, azoblarga mahkum etilgan bo’lsa, unga temirchi-yu, konchilar mashaqqatini ravo ko’rmay qo’yaqol-da, unga lug’at tuzishni buyur: shu I ishning o’ziyoq barcha mashaqqatlarning mashaqqatliroqdir.