O‘zbek tilining sohada qo‘ llanilishi

14-MAVZU: Kasbiy muloqot jarayoni

Amaliy	REJA:
mashg‘ulot	1.Muloqot texnikasi
№14	2.Muloqot tarkibiy qismlari
	3.Muloqot texnikasini shakllantirishda innovatsion
	texnologiyalarning o'rni.
	4. Sohada o’zbek hujjatchiligi haqida

Muloqot tevnikasiga qo'yiladigan talablar:

1. 
   Ovozning sifatiga e’libor berish;
   
2. 
   Muloqot jarayonida to*g“ri nafas otish:
   
3. 
   Tovush va so'zlami amq talaffuz qilish;
   
4. 
   To‘liq va aniq diksiya;
   
5. 
   So'z va gaplamtng «chaynalmasligi»;
   
6. 
   Fonetikaga oid bilimlardan xabardor
   
7. 
   Nutqdagi nuqsonlami bartaraf etishga yordam beradiga mashqlardan tnultasil fovdalanib borish.
   

Ekslruiingx'iitik otttil/urgu tilga bog Vu/ ho Imagan .\harl-sharoitlar kiradi.
Muloqotning ta'sirchanligini la'minlash nafaqat lingvislik. balki ekstndingvistik omillami ham o*z ichiga oladi. Bamisoli ummon bo'lgan tilimizdan bir fikmi bir qancha shaklu shamoyillarda ifodalash imkoniyatlari mavjud. ya’ni tilimizda har qandav voqea-hodisalami ifodalash uchun soV va iboralar topiladt, lektn muloqot vaziyati uchun eng uyg’un ifodani topa bilish o'qituvchimng bilimi. ma’rifatu madaniyati, mahoratu malakasiga bog'liq.
Muloqotdagi ohangning tezligi, vuqori-paslligi ham ta’sirchanlikni oshiruvchi omillardir. Bunday DUtqlar, odatda. muhim qarorlar. axborotlar, farmoyishlar o'qilganda ishlatiladi.
Mashhur qadimgi yunon notig’i Demosfenning dastlab ovozi past, talaffuzi yomon. nafasi qisqa bo'lganligidan chiroyli va ta'sirli nulq ayta olmaganligi haqida tarixchilar yozganlar. Bu sohani chuqur o'rgangan ohm S.lnomxo'jayev (a’kidlaganidck. kcyinroq Dcmosfcn muloqot tcxnikasi asoslarini cgallashga juda jiddiy kirishgan. U bir yerto'la qazib. shu yerto'lada ovozini rivojlantirish, diksiya. dcklamatsiya bo'yicha oylab mashqlar qiladi. TalafTuzidagi nuqsonlar, "г" tovushini aytolmaslik. ba'zi tovushlarni noaniq avtish kabilarni bartaraf ctish maqsadida og'ziga mayda toshlarni solib. shc’rlar, turli main I ami o'qish bilan shug'ullanadi.Ovozini rivojlantirish. ovoz apparatlarini cbiniqtirish uchun csa tcpaliklarga yugurib chiqib. yugurib lushib. nafasim ushlab turgan holda she’rlami
deklamatsiva qiladi. Demosfcn gapirayotganda bir yelkasini hadcb ko'taravcrish odatidan quiulisb uchun yerto'lasiiung shiftiga uchi o'tkir xanjarm osib qo*yib, yelkasini xanjaming ayni uchiga to*g‘rilab turib, mashqlanni davom ettiradi. Ana shunday mashaqqalh va muntazam mashqlar tufayli Demosfen notiqlikning eng cho'qqisini zabt ctgan.
Muloqot juruyonida ku/atdadigan kamchdikLirdun yana biri fonatsiya jarayomda. ya’ni nutq hosii bolish paytidu oafas olishdugi
tartibsi/liklur bilan bogMiq.
Fonatsiya jarayomda nafas olish va nafas clnqarish fazalari shunday yo^klga qo‘yilishi kcrakki, nafas olish zo'riqishsiz, bir qadar jadatroq. nafas chiqarish esa tekis, bir mc’yorda va davomliroq kcchishi lozim. Nafas chiqarish qanchalik davomli. uzun bo'lsa. shunehalik yaxshi. Zotan, tovush. nutq ayni shu nafas chiqarish jarayonida hosii boMadi. Fonatsiyada nafas olish va nafas chiqarish fa/alarining ketma-ketligi, almashinish tatiihini
to*g*ri tasavvur etmoq kerak.
Bu fa/alar bilan nutqning hajmiy va albatta, ma/muniy-estetik qunlishi o’rtasidagi mutanosiblikni to‘g*ri bclgilamaslik oqibatida nafasning yctrnay qolishi, shunga ko‘ra bir nafas bilan yaxlit aytilishi lozim boMgan nutq parchasining bo'linib ketishi, mantiqiy mazmunni buzadigan noo'rin pauzaning paydo boMishi kabi nuqsonlar o^lrtaga chiqadi. Masalan, qadirtiiy va boy tilirmzning sofligini saqlash har birimizning burchimizdir jumlasi aytilarkan. masalan. har so'zidan kevin nafas tugab qolsa. ilojsiz, nafas olish uchun to’xtalish majburiyati paydo bo'ladi. bu esa jumlaning noto‘g‘ri bo'linishiga olib kcladi. Yoki ba’zan noto‘g‘ri taqsimlangan nafas jumlaning oxiriga bonb yetmay qolsa. jumladagi so'nggi so*z "yamlanib" tala Buz qilinadi, so’zlovchi xuddi bo‘g*ilib qolganday. juda qiynalganday tuyuladi, bu tinglovchk uchun ham sezitarli darajada qiyinchiltk tug'diradi Yana bir misol. Odam o‘ta hayajonlanganida, qattiq qo'rqqanida yoki og'ir musibat ichida bo'lganida. uniuman. turli hissiy holatlarga tushgantda so’zlarkan. nafas olish va nafas chiqarish fazalarini nazorat qila olmay qoladi, Buning natijasida normal fonatsiya uchun nafasi to'g’ri taqsimlanmaydi, ko'pincha oddiy bir so'/ uchun ham nafasi yetmay qoladi.
Muloqot texnikasini cgallashda umumiy tarzda bo‘lsa-da, lonetik bilimlardan boxabarlik zarur, Ayrim kishilar ko’pincha muloqot jarayonida boshqa joylardagtga qaraganda anchayin baland ovozda gapiradilar. Yana ba’zilar borki. ular muloqot jarayonida deyarli past ovozda so'zlaydilar. Bunda illuming o'zlari qiynaladilar, sczilarli samaraga erishilmaydi, faqat bunday ovoz bo'g'iq. tusstz