Oʻzbek tilshunosligi” kafedrasi “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

4-mashq
4. Oltin so‘zi qaysi gapda ko‘chma ma’noda qo‘llangan?
a) Oltin o‘tda bilinar, odam mehnatda.(Maqol)
b) Suvlar tiniq, yaproqlar oltin.(Uyg‘un)
c) Yerimiz – oltin, unga nima eksang bitadi.
d) Oltin nashvatilar, yoqut olmalar uzilib tagiga tushibdi.
e) Yer – xazina, suv – oltin.
f) Oltin qoziq yer ostida, ko‘k arqoni yer ustida.
1-ilova

5-ilova



Unlilar uchun transkripsion belgilar

T/r	Unlilar	Transkripsiyasi
1
2
3
4
5
6

Undoshlar uchun transkripsion belgilar.

T/r	Undoshlar	Transkripsiyasi
1
2
3
4
5
6
7

3-topshiriq: O’zingiz mansub bo’lgan shevaga xos so’zlarni transkripsion belgilar asosida alifbo tartibida yozing.

4-topshiriq: Mavzuga oid quyidagi asosiy tushunchalarning izohini yozing.

Transkripsiya
Transliteratsiya
Fonetik transkripsiya
Fonologik transkripsiya
Diakritik belgi

1-topshiriq: To’ldiring.

2-topshiriq: Jadvalni to’ldiring.

FONETIK HODISALAR
Unlilar tizimidagi fonetik hodisalar		Undoshlar tizimidagi fonetik hodisalar
Misollar
SINGARMONIZM
Misollar

3-topshiriq: Badiiy asarlardan fonetik hodisalarga misollar topib, tahlil qilish.

4-topshiriq: Mavzuga doir tayanch tushunchalarning izohli lug’atini tuzish.

1-topshiriq: Jadvalni to’ldiring.

	Ma’nodosh so’zlar	Shakldosh so’zlar	Ko’p ma’noli so’zlar	Zid ma’noli so’zlar
Shevalardan misollar

2-topshiriq: Mavzu yuzasidan test tuzish.

3-topshiriq: Mavzuga doir tayanch tushunchalarning izohli lug’atini tuzish.
4-topshiriq: Mustaqil ishlash uchun topshiriq: nutqimizda uchraydigan turli lahjaga oid so‘zlar lug‘atini tuzish.
1-topshiriq: Asosiy kategoriyalarni izohlanishi
An’anaviy leksika

• 
  Antonim
  

- Omonim
- Sinonim
- Ko‘p ma’noli so‘zlar
- Eskirgan so‘zlar
- Tarixiy so‘zlar
- Neologizmlar
- Dialektal frazeologiya
- Onomastik birliklar
2-topshiriq: Guruhlar uchun topshiriq

1. 
   Guruhda "Aqliy hujum" o‘tkazasiz va mavzu bo‘yicha barcha tushunchalarni yozib olasiz.
   
2. 
   Mavzu haqida ma’lumotlarni bayon qilasiz.
   
3. 
   Ma’no guruhlarini qog‘ozga yozing va olingan ma’lumotlarni ma’lum mezonlar bo‘yicha taqsimlang.
   
4. 
   Ko‘p ma’noli so‘zlar mavzusida jadval tuzing.
   

Bir ma’noli so‘zlar	Metafora asosida ma’nosi ko‘chgan so‘zlar	Metonimiya asosida ma’nosi ko‘chgan so‘zlar	Sinekdoxa asosida ma’nosi ko‘chgan so‘zlar

Tarixiy so’zlar	Eskirgan so’zlar	Neologizmlar	Dialektal frazeologiya

3-topshiriq: Mavzu yuzasidan test tuzish.

4-topshiriq: Mavzuga doir tayanch tushunchalarning izohli lug’atini tuzish.

1-topshiriq: Asosiy kategoriyalarni izohlang

kelishik kategoriyasi
bosh kelishik
qaratqich kelishigi
tushum kelishigi
jo‘nalish kelishigi
o‘rin-payt kelishigi
chiqish kelishigi
kelishik formalarining sinonimligi
2-topshiriq: Kelishiklarni tavsiflashni o‘tkazish qoidasi

1. 
   Guruhda "Aqliy hujum" o‘tkazasiz va mavzu bo‘yicha barcha tushunchalarni yozib olasiz.
   
2. 
   Kelishik formalari va ularning grammatik ma’nolarini aniqlaysiz.
   
3. 
   Kelishiklarning dialektal shakllarini qog‘ozga yozing va olingan ma’lumotlarni ma’lum mezonlar bo‘yicha taqsimlang.
   
4. 
   Taqsimlash jarayonida biron-bir kelishikning nomini o‘zgartirish yoki qo‘shish mumkin.
   
5. 
   Kelishiklar jadvalini tuzing.
   

Kelishiklar nomi	Formasi	Grammatik ma’nosi	Sintaktik vazifasi	Qo‘llanish doirasi

3-topshiriq: Badiiy asarlardan olingan misollarni tahlil qiling.

4-topshiriq: Mavzu yuzasidan test tuzish.
5-topshiriq: Mavzuga doir tayanch tushunchalarning izohli lug’atini tuzish.
1-topshiriq: Jadvalni to’ldiring.

Fe’l mayllari
Aniqlik mayli	Buyruq-istak mayli	Shart mayli

2-topshiriq: Fe’l zamonlarining shevaga xos xususiyatlarini ko’rsating

3-topshiriq: Badiiy asarlardan fe’l shakllariga oid misollar topib, ularni tahlil qiling.

4-topshiriq: Mavzu yuzasidan test tuzish.
5-topshiriq: Mavzuga doir tayanch tushunchalarning izohli lug’atini tuzish.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati
Rahbariy adabiyotlar

1. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –Toshkent: O‘zbekiston, 1997.
   
2. 
   Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari hamda manfaatlari - oliy qadriyat. –Toshkent: O‘zbekiston, 2008.
   
3. 
   Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. –Toshkent: Ma'naviyat, 2008.
   
4. 
   Karimov I.A. Ona yurtimiz baxt-u iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir. – Toshkent: “O‘zbekiston”, 2015.
   

5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2016 yil 13 maydagi “Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to‘g‘risida ”gi PF–4797-son Farmoni.
Asosiy adabiyotlar
1. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi. – Toshkent: O‘qituvchi, 1996.
2. Reshetov V. V., Shoabdurahmonov Sh. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 1978.
3. To‘ychiboyev B., Hasanov B. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2004.
4. Ashirboyev S.O‘zbek dialektologiyasi. – T:.”Navro‘z”, 2016.
5. Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: TDPU, 2011, 2013.
6. Enazarov T., Karimjonova V. va boshqalar. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Universitet, 2012.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1. Aliyev A.Y., Nazarov K.N. O‘zbek tilining mahalliy shevalari bo‘yicha material to‘plovchilar uchun metodik qo‘llanma. – Toshkent: 1976.
2. Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi (Yangi o‘zbek yozuvida). – Toshkent: 2011.
3. Begaliyev M.Q. O‘zbek tilining Qorabuloq shevasi leksikasi. –Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2007.
4. Dialectology. J.K. Chambers and Peter Trudgill. Cambridge University Press.- 2004.
5. Джураев А.Б. Теоретические основы ареального исследования узбекоязычного массива. – Ташкент: 1991.
6. Jo‘rayev B. O‘zbek adabiy tili va dialektlari. – Toshkent: Fan, 1963.
7. Ishayev A. Qoraqalpog‘istondagi o‘zbek shevalari. – Toshkent: Fan, 1977.
8. Murodova N. O‘zbek adabiy tili va shevalar leksikasining qiyosiy tadqiqi. – Toshkent: Fan, 2005.
9. Nafasov T. Qashqadaryo o‘zbek xalq so‘zlari. – Toshkent: Muharrir, 2011.
10. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi. – Toshkent: O‘qituvchi, 1996.
11. Reshetov V.V. O‘zbek dialektlarini monografik o‘rganish // O‘TA.1960. 1-son.
12. Reshetov V.V., Shoabdurahmonov Sh. O‘zbek dialektologiyasi. –Toshkent: O‘qituvchi, 1962.
13. Reshetov V.V. O‘zbek shevalarining klassifikatsiyasi // O‘TA, 1966.
14. Shoabdurahmonov Sh.Sh. O‘zbek adabiy tili va o‘zbek xalq shevalari. – Toshkent: O‘qituvchi, 1962.
15. Shermatov A. Lingvistik geografiya nima? – Toshkent: Fan, 1981.
16. Shoimova N. Qashqadaryo o‘zbek qipchoq shevalari leksikasi. – Qarshi: Nasaf, 2000.
17. O‘zbek dialektologiyasidan materiallar. 1-qism. – Toshkent: Fan, 1957.
18. O‘zbek dialektologiyasidan materiallar. 2-qism. –Toshkent: Fan, 1960.
19. O‘zbek dialektal leksikografiyasi. – Toshkent: Fan, 1990.
20. O‘zbek shevalari leksikasidan materiallar to‘plash uchun so‘roqlik. – Toshkent: Fan, 1989.
21. O‘zbek shevalari morfologiyasi. – Toshkent: Fan, 1984.
22. O‘zbek shevalari leksikasi. – Toshkent: Fan, 1966.
23. O‘zbek shevalari leksikasi. – Toshkent: Fan, 1991.
24. O‘zbek dialektologiyasi. O‘UM, O‘zMU 2011. O‘zbek filologiyasi fakulteti kutubxonasi.