O’zbek xalq maqollarida ellipsis hodisasi abdusaidova Barchinoy Husnidin qizi

1. Tovush faqatgina talaffuz jarayonida tushiriladi va bu yuzuvda aks etmaydi ( prokopa, apakopa, sinerezis kabilar, eliziyaning ayrim ko’rinishlari)
2. Tovush talaffuzda ham, yozuvda ham tushiriladi.
Maqollarda ikkala turi ham ko’p uchraydi. Bunga misollar keltiramiz:

1. 
   Ayrilmagin elingdan,
   

Quvvat ketar belingdan.

2. 
   El tilagin tilagin,
   

Siniq ko’nglin siylagin.

3. 
   Qorinimga yig’ilamayman,
   

Qadrimga yig’ilayman.

4. 
   O’zingni o’zing maqtama,
   

Senni birov maqtasin.

5. 
   Betga aytganning zahari yo’q.
   
6. 
   Yoridan ayirilgan yeti yil yig’ilar,
   

Yurtidan ayirilgan o’lguncha yig’ilar.

Xulosa qilib aytganda, ellipsis hodisasi til va nutq talabi bilan yuzaga chiquvchi hodisa bo’lib, tejamkorlik tamoyiliga asoslanadi. Shuning uchun ham maqollarda ellipsisning o’rni muhim bo’lib, bu hodisa tufayli maqollar hajman qisqaradi; mazmunan kengayadi, badiiyligi, ta’sir kuchi ortadi. Esda saqlab qolish osonlashadi. Maqollar barqaror birikmalar bo'lgani bois ulardagi elipsisga uchragan birliklarni mantiqan tiklay olamiz, xolos. Maqollar barchaga qaratib aytilgan gaplar bo'lgani uchun ular odatda, ikkinchi shaxs birlikda keladi va gapning egasi ko'pincha ellipsisga uchraydi; mantiqan ega - «sen» tiklansa-da, bu yozuvda aks etmaydi. Tilshunoslikda bunga egasi umumlashgan gap deb qaraladi.

Ma'lum bo'ladiki, maqollarda nutq talabi bilan barcha gap bo'laklari, morfologik ko'rsatkichlar ellipsisga uchraydi va bu maqolning o'ziga xos sintaktik- semantik qurilishini ta'minlaydi.


Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   A. Hojiyev. O’zbek tili terminlarining izohli lug’ati. T.: O’qituvchi,2000.
   
2. 
   Ибрагимова Ф. Э. Бадиий матнда эллипсис ва антиэллипсис: Филол. фан.ном. …диссертация автореф. – Тошкент, 2011.
   
3. 
   Grevisse M. Le bon usage. Grammaire franzaise avec des remarques sur la langue franzaise d’aujourd’hui.- Paris, 2008.
   
4. 
   Махмудов Н. М. Эллипсис в узбекском языке: Автореф. дис. …канд. филол. наук. –Т.,1977.
   
5. 
   Bu ma’lumot ham shu manbadan olindi: Ибрагимова Ф. Э. Бадиий матнда эллипсис ва антиэллипсис: Филол. фан.ном. …диссертация автореф. – Тошкент, 2011.
   
6. 
   A.Хожиев. Тилшунослик терминларининг изохли луғати. –Тошкент: Ӯзбекистон миллий энциклопедияси, 2002.
   
7. 
   Ибрагимова Ф. Бадиий матнда эллипсис ва жим қолиш муносабати хусусида// Тил ва адабиёт таълими. – Тошкент, 2009.
   
8. 
   Ibragimova F. Ellipsis nutqning tejamkorligini ta’minlovchi vosita // O’zbek tilshunosligining dolzarb masalalari, Respublika ilmiy-nazariy anjumani materiallari. – Toshkent, 2010.
   
9. 
   O’zbek xalq maqollari. T.: Sharq, Toshkent -2016.
   
10. 
    M.M. Mirtojiyev. Gap bo’laklarida semantik – sintaktik nomutanosiblik. Toshkent. “ Universitet”, 2008.
    
11. 
    Ibragimova F. Ellipsis va unga yondosh hodisalar haqida mulohazalar. O’zbek tilshunosligining dolzarb muammolari (Respublika ilmiy-nazariy anjumani materiallari). – Andijon, 2010.