O‘zbek1ston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

Mahsulot hajmini baho evaziga o‘zgarganligini topish uchun quyidagi formuladan foydalanish maqsadga muvofiqdir:
Ushbuu hisob-kitobni aniq ma'lumotlami qo'llab quyidagi jadval asosida amalga oshirish mumkin.

18. 
    jadval Mahsulot hajmining o‘zgarishiga uning miqdori va bahosining ta'sirini indeks usuli bilan aniqlash
    

Mahsulot turlari	Miqdori, dona		Bahosi, ming so‘m		Mahsulot hajmi, ming so‘m
	biznes rejada	haqiqatda	biznes rejada	haqiqatda	biznes rejada	haqiqatda
A mahsulot	450	500	15	16	6750	8000
B mahsulot	230	235	8	6	1840	1410
V mahsulot	670	710	7	9	4690	6390
Jami:	X	X	X	X	13280	15800

Jadval ma'lumotlari asosida mahsulot hajmi bo‘yicha rejaning bajarilishi indeksi 1,190 ga teng.
J* = ^5800 = 1,1 90 - yoki -119,0%


Natijaning umumiy mutlaq farqi 2520 (15800-13280) ming so‘mni tashkil qiladi. Mahsulot fizik hajmining agregat indeksi (mahsulotning rejadagi va haqiqatdagi miqdori bir xil bahoda hisoblanganda) quyidagini tashkil qiladi:
7 . X^Po (500* 15) + (235*8) + (710*7) 14350 , _no,
^qp 13280
£Vo*pp_a 13280 13280
Shunday qilib, hisobot davrida ishlab chiqarilayotgan mahsulotning miqdorini ko‘payishi mahsulot hajmini rejadagiga nisbatan 8,1% yoki 1070 ming so‘mga (14350-13280) oshirgan.
Baho agregat indeksi (suratida mahsulot miqdori va bahosi rejada) 1,101 ni tashkil qilgan.
_r S-i*A 15800 _1ini .. ,i_nno/
J_ = = 1,101 - cku -110,0%
' £«,»/>. M350 ' '
Demak, mahsulotning umumiy hajmi baho omili ta'sirida 10,1 %ga oshgan, mutloq miqdori esa 1450 ming so‘mga (15800- 14350) ko‘paygan.
Natijada shu ikki omilning ta'sirini nisbiy va mutlaq miqdorda ham aniqlash mumkin. Ikki omil indeksining ko‘paytmasi umumiy indeksga teng bo‘lishi kerak:
1,081*1,101=1,190
Natija o‘zgarishining mutlaq miqdorini topish uchun shu ikki omil yig‘indisi olinadi:
1070+1450=+2520 ming so‘m
Mavzu boV'icha tavanch iboralar:

• 
  iqtisodiy tahlil fani metodining tushunchasi;
  
• 
  tahlil metodining o‘ziga xos muhim xususiyatlari;
  
• 
  iqtisodiy tahlilning iqtisodiy-matematik usullari;
  
• 
  tahlilning oddiy-an'anaviy usullari;
  
• 
  taqqoslash usuli;
  
• 
  guruhlashlirish usuli;
  
• 
  mutlaq va nisbiy farqlami aniqlash usuli;
  
• 
  balansli bog‘lanish usuli;
  
• 
  zanjirli bog‘lanish usuli;
  

Takrorlash uchun savoltar:

1. 
   «Metod» so'zining lug‘aviy ma'nosi nimadan iborat?
   
2. 
   Tahlil fanining metodiga iqtisodchi olimlar qanday ta'rif berishgan?
   
3. 
   Iqtisodiy tahlil fani metodining o‘ziga xos muhim xususiyatlari nimalardan iborat?
   

V. Tahlilda qo‘llaniladigan usullar qanday guruhlarga ajratib o‘rganiladi?

5. 
   Mutlaq va nisbiy farqlami aniqlash usuli va uning mohiyati haqida tushuncha bering.
   
6. 
   Guruhlashtirish usuli to‘g‘risida ma'lumot bering.
   
7. 
   Taqqoslash usuli va uni qo‘llash shartlarini tushuntirib bering.
   
8. 
   Zanjirli bog‘lanish usulining asosiy xususiyati nimadan iborat?
   
9. 
   Balansli bog‘lanish usulini tahlil jarayonlarida qo‘llashning afzalliklarini ko‘rsatib bering.
   

Mustaqil o‘rganish uchun topshiriqlar:

1. 
   topshiriq
   

Tahlil jarayonida iqtisodiy tahlilning oddiy-an’anaviy va iqtisodiy matematik usullarini qo‘llashning afzalliklarini ko‘rsatib bering. Qaysi usullardan foydalanilsa, korxona uchun samarali natijalar beradi.

2. 
   topshiriq
   

Quyidagi ma'lumotlardan foydalangan holda tahlilning zanjirli bog‘lanish usulini qo‘llab, korxonadagi material xarajatlarining o‘zgarishiga ta'sir etuvchi omillami aniqlang hamda xulosa va takliflaringizni bayon eting.

Ko‘rsatkichlar	Biznes reja	Haqiqatda	Farqi
1	2	3	4
1, Bir birlik mahsulotga sarf- langan material miqdori, kg	30	32	?
2.1 kg. Material qiymati, so‘m	920	900	?
3. Bir birlik mahsulotga sarf- langan jami material xarajati, so‘m

3-topshiriq
Quyidagi jadval ma'lumotlari asosida guruhlashtirish usulini qoMlab, 4 ta guruh asosida mashinalaming paxta terish darajasini tahlil qiling hamda xulosa yozing.

Mashinalarning raqamlari	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Bitta mashina tergan paxta, tonna	210	200	190	220	215	208	180	195	218	187

4. 
   topshiriq
   

Quyidagi jadval maTumotlari asosida balansli bog'lanish usulini qo‘llab, mahsulot sotish hajmiga ta'sir etuvchi omillami tahlil qiling hamda xulosa yozing.

JV	Ko‘rsatkichlar	Shart li belgi	Hisobot yili			Far- qi (+>-)		Mahsulo t sotish hajmiga ta'siri (+,-)
			Biznes reja bo‘yicha	Haqi- qatda
1	2	3	4	5	6		7
1.	Tayyor mahsulotning yil boshiga qoldig‘i	Yb	41418,3	38416,7
2.	Ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot	TM	3418716,3	3416816,3
	jami (1 satr+2 satr)
3.	Sotilgan mahsulot	SM	?	?			X
4.	Tayyor mahsulotning yil oxiriga qoldig‘i	Yo	23318,2	15514,9
	jami (3 satr+4 satr)

Test savollari;

1. 
   Iqtisodiy tahlil fani metodining o‘ziga xos jihati
   

1. 
   Ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish
   
2. 
   Metofizika
   
3. 
   Dunyoqarash
   
4. 
   Hammasi to‘g‘ri
   

2. 
   Tahlil uchun kerak bo‘lgan ko‘rsatkichlar turi hamda miqdori
   

1. 
   0‘rganilayotgan iqtisodiy jarayonning mazmuniga, hajmi- ga, davriga bog‘liq
   
2. 
   0‘rganilayotgan iqtisodiy jarayonga aloqasi yo‘q
   
3. 
   0‘rganilayotgan iqtisodiy jarayonning shakliga bog‘liq
   
4. 
   Foydaga bog‘liq
   

3. 
   Iqtisodiy tahlil metodining o‘ziga xos jihatlaridan biri
   

1. 
   Tahlil natijasida awaddan mo‘ljallanmagan yangi ko‘rsat- kichlar ham hisoblab topilishi mumkin
   
2. 
   Tahlil natijasida awaldan mo‘ljallangan yangi ko‘rsatkich- lar ham hisoblab topilishi mumkin emas
   
3. 
   Mavjud ko‘rastkichlar yetarli
   
4. 
   Mavjud formulalar yetarli
   

4. 
   Odatda tahJii bilan boshlanadi
   

1. 
   Taqqosiash
   
2. 
   0 ‘zgarish
   
3. 
   Rivojianish
   
4. 
   Hech narsa biian
   

5. 
   Baiansii bog‘lanish usuiida ko^rsatkichlar bir-biri bilan bogCiqiiikd boiigandagini to‘g‘ri naiija beradi
   

1. 
   funksional
   
2. 
   teskari
   
3. 
   kichikdan kattaga
   
4. 
   ozdan ko‘p tomon
   

6. 
   Tahlilda o‘zgarish sabablari... ko‘rinishida yuzaga chiqadi
   

1. 
   sifat
   
2. 
   shakl
   
3. 
   omillar
   
4. 
   Yuzaga chiqmaydi
   

7. 
   Tahiiining muhim metodologik jihatlaridan biri....
   

1. 
   Sabab-oqibat aioqaiarini o‘rganish
   
2.