O’zbekistan-finlandiya pedagogika instituti maktabgacha ta’lim fakulteti davron kurs ishi yo'nalish: Maktabgacha ta'lim. Fan: Maktabgacha ta'lim tarbiyani tashkil etish. Mavzu: O'yin bola fa’oliyatining asosiy turi sifatida

1-BOB. O'YIN BOLA FAOLIYATINING ASOSIY TURI SIFATIDA.

1. BOLA RUHIY REVOJLANISHDA O'YING AHAMIYATI.

Bola ruhiy revojlanishida o'yinlar ahamiyatli rol o'ynaydi. O'yinlar, bolarning jismoniy va intellektual rivojlanishiga, ularning o'rganish, ijodiylik va o'zlashtirish qobiliyatlariga ta'sir qiladi. Bola tarbiyasining asosiy qismlaridan biri hamda o'qitishning qiziqarli usuli sifatida o'yinlar, ularga farzandlarga eng muhim va aniq xususiyatlarini o'rgatishda katta yordam beradi. O'yinlar, bolalarga o'zlarining qobiliyatlarini aniqlash, jasorat, tajribalar va o'rganish orqali o'zlarini test qilish imkonini beradi. ¹O'yinlar yordamida bollar xavfsizlikni, qo'llashni, o'rganishni, kelajakni rejalashtirishni, ishonch va o'zizgina o'zini namoyon etishni o'rganadilar. O'yinlar, bolalarni jasoratli ishlash, qaror qabul qilish, tahlil qilish, kreativ fikrlash va maslahat berishning muhim qobiliyatlarini rivojlantiradi. O'yinlar, bolalarning jasoratli o'rganish va atrof-muhitni tushunish qobiliyatlarini yanada rivojlantiradi. Ular o'zlarini boshqalar bilan hamkorlikda ishlashni o'rganadilar, jamoaga o'xshash o'yinlarda jamoaga qatnashishni o'rganadilar va uzoqlashtirilgan o'qitish tushunchalarini amalga oshirishadi. Shuningdek, o'yinlar, sport o'yinlari orqali bolarini sportning muhim qoidalari, mehnatga moslashish va jamoaga qarshi hissotlarni o'rganishga yo'naltiradi. O'yinlar, bolalarga o'zlarining hissiyotlarini boshqalarga ifoda qilish, emotsional sohada o'z o'rnini topish va boshqalar bilan munosabatda qat'iy bo'lmagan bo'lishni o'rganish imkonini beradi. ²Ular o'z xayollari va istaklarini o'ynab ko'rish yolu bilan ifodalaydilar, ularning o'z fikrlarini tartibga solish, muxim vazifalar va xarakter ustuvorligi orqali bog'liq hissiyotlarga to'sqinlash imkonini beradi. O'yinlar, bolalar uchun o'rganishni ehtiyotkorlik bilan muhokama qiladigan, aniq va amaliy usullar bilan o'rgatuvchi, jiddiy madaniyatning ham yaxshi ko'rsatgichlari hisoblanadi. Bollar o'yinlar orqali tarixiy, ilmiy, ijodiy, kengashi, g'ayratkorlik, xushmuomala va begonaviylik bilan tanishadilar. Jumladan, o'yinlar, bola ruhiy revojlanishini kuchaytirish, o'rganish, ijodiylik va qobiliyatlarini rivojlantirishdagi muhim vositalardir. Ular bolalarga jasoratli ishlash, jamoaga qo'llanish, kreativ fikrlash va emotsional sohada o'z o'rnini topishni o'rganish imkonini beradi. O'yinlar tarbiya va o'qitish jarayonlarida mohirlik bilan qo'llanilsa, bola ruhiy revojlanishi va yetakchi qobiliyatlarini rivojlantirishi uchun ahamiyatli vositalar bo'ladi. O'yinlar ayniqsa bolalarga qiziqish va sevinchni o'rgatishning amaliy usuli sifatida ham muhimdir. Bolalar o'yinlar orqali o'rganish va o'ynash orqali dunyoni tanishib, uning qiziqish va sifatlarini yanada rivojlantirishadi. O'yinlar, o'rganishning jiddiylikdan uzoq bo'lgan, atrof-muhitni o'rganish va ehtiyojlarini aniqlashning samarador usullaridir. ³Bolaning o'yinlar yordamida rivojlanishi, uning jismoniy faoliyatiga ham aloqador. O'yinlar jismni rivojlantirish, koordinatsiya va jasoratni oshirish, kuchlarni oshirish va shaffoflikni rivojlantirishga yordam beradi. Misol uchun, futbol, basketbol yoki gimnastika kabi o'yinlar jismni faollikni oshirishda katta ahamiyatga ega. Bolaning intellektual va kognitiv rivojlanishiga ham o'yinlar yordam beradi. O'yinlar o'rganishga yo'l qo'yish, tahlil qilish, muhokama qilish va yechish usullarini rivojlantirishga imkon beradi. Shatranj, matematik o'yinlar yoki bulutlarda o'zgaruvchanlikni bartaraf qilish o'yinlari kabi o'yinlar bolalar bilan intellektual o'zaro amaliyotlar yaratishda katta rol o'ynayadi. ⁴O'yinlar ham ijodiylikni rivojlantirishda ahamiyatli bo'ladi. Bolalar o'zlarini ifoda qilish, rassomlik, musiqa, teatr va hikoya yaratish kabi ijodiy yo'llarga o'tish orqali o'z o'zlarini ifoda qilish, fikrlash va ijodiylikni rivojlantirish imkonini topadilar. O'yinlar kreativlik va ijodiylik jarayonlarini oshirishga yordam beradi, ularni o'zlarini chiroyli qilish, fikrlash va mulohazalarini ifodalashda ilham beradi. O'yinlar bollar uchun o'qitishning ham jismoniy va intellektual qismida muhim bir tajribadir. O'yinlar orqali bolalarning o'rganish istaganlarini rivojlantirish, ilmiy va madaniy bilimlarni o'zlashtirish, tarixiy va ijtimoiy ma'lumotlarga e'tibor berishni o'rgatish mumkin. Bu bilimlarga quyidagi misollar kirish mumkin: geografiya, tarix, madaniyat, o'zbek adabiyoti, matematika, ximoya va boshqalar. O'yinlar vasitasida bolalar o'zlarini dunyo bilan bog'liq tarixiy, ijtimoiy, madaniy, sport va boshqa muhim mavzular bo'yicha o'rgana oladilar. O'yinlar bollar uchun ham ijtimoiy aloqalar va o'zaro munosabatlarni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Ular jamoat bilan o'zaro ishlashni o'rganish, hamkorlik va qo'llab-quvvatlashni o'rgatish imkonini beradi. Bolalar o'yinlar yordamida guruh bilan birgalikda maqsadga erishishni, boshqa o'yinchilar bilan muloqotni, maslahatlashish va muammo yechishni o'rganadilar. Bola ruhiy revojlanishida o'yinlar ham birinchi tajribalar, muzokaralar, sarguzashtlar va o'zlashtirish uchun bir muhim vositalar bo'ladi. ⁵O'yinlar yordamida bolalar o'z xayollari va istaklarini ifodalaydilar, savol va muammolarga yechim topish va mustahkamlash imkonini beradi. Ular o'zlarini tahlil qilish, maslahat berish, maslahatlarni qabul qilish, xatolarni tan olish va ustozlar bilan hamkorlik qilishni o'rganadilar. O'yinlar o'rganish va tarbiyaviy maqsadlar bilan jiddiy madaniy jihatdan da muhimdir. Ular bolalarni qadriyat, adolat, sport o'yinlari, jamiyatning qoidalari va qonunlari, tarixiy shaxslar, xalqaro munosabatlar, muhim voqealar va boshqalar haqida o'rganishga yondashadi. Bunday o'yinlar orqali bolalar qadr-qimmat kultura va ma'rifat bilan tanishib, dunyoni yanada yaxshi tushunishadi. So'ngi o'rinda, o'yinlar bolalar uchun o'rganish va rivojlanishning zaruriy va samarali vositalari sifatida ahamiyatga ega. Ular bolalarga jismoniy, intellektual, ijodiy va ijtimoiy rivojlanish imkonini beradi. O'yinlar jamoat bilan bog'liq munosabatlarni o'rganish va jismoniy faoliyatni rivojlantirishda yordam beradi. Bundan tashqari, o'yinlar o'rganishning jiddiy va ko'p tomonlama usuli bo'lib, bolalar uchun motivatsiyani oshiradi va o'rganishning ehtiyotkorlik va qiziqishni oshirishda muhim asboblar hisoblanadi. O'yinlar bolalarga boshqa muhitlar bilan muloqot qilish va ularning dunyoni tushunishda ham muhim bir vositalar hisoblanadi. Bolalar o'yinlar yordamida faraziy vazifalarni bajarish, qaror qabul qilish, mantiqiy va tuzatish qobiliyatlarini rivojlantirishadi. O'yinlar, bolalarga xatti-harakatlarini boshqarish, strategiya va taktikalar o'rganish, sabr va istiqbolni rivojlantirish imkonini beradi. O'yinlar, bolalar uchun yaratuvchi o'rganish usullari bilan ta'minlaydi. Ular o'zlarini qayg'urish, yaratish va muhokama qilish qobiliyatlarini oshirishga yordam beradi. Bola o'yinlar orqali dunyo bilan yuqori darajada muvofiqlashish, yangiliklarni qabul qilish, qo'llanish va tahlil qilish, maslahat berish va ilg'or mulohaza qilish qobiliyatlarini o'rgana oladi. O'yinlar, bolalarga jamoatda muhit bilan taraqqiyot olish va bir-biriga hurmat qilishni o'rganish imkonini beradi. Ular o'zlarini jamiyatning a'zolari sifatida his qilish va xalqaro munosabatlarda qonuniy va ijobiy huquqlarni o'rganishga yordam beradi. O'yinlar yordamida bolalar kuchli e'tiqod va qadr-qimmat qoniqmalarga ega bo'ladi. O'yinlar, bolalar uchun o'rganishning yanada quvvatli va samarador usulidir. Ular o'rganish jarayonini qiziqarli va jismoniy o'yinlar, savollar va javoblar, o'zaro raqobat va hamkorlik, yangi tushunchalar va maslahatlarga asoslangan maqolalar kabi turli usullar orqali o'rganishga aylanadi. Bunda, bolalar o'zlarining qiziqishlarini va qobiliyatlarini o'rganishda o'yinlarning rolidan maksimal darajada foydalanishlari mumkin. ⁶Bolaning ruhiy revojlanishi va o'zlashtirishida o'yinlar o'ziga xos o'rin tutadi. Ular bolalarni tarbiyalashda, o'rganishda va o'z fikrlarini ifodalashda muhim vositalar hisoblanadi. O'yinlar yordamida bolalar jismoniy va zihniy rivojlanishlarini oshirish, jamoat bilan ishlash, ijodiylikni kashf qilish va dunyo bilan bog'liq tushunchalarni rivojlantirish imkonini topadilar. Shuningdek, o'yinlar o'zgarishlarga moslashish va yangiliklarga qiziqishni oshirish, ustozlar bilan hamkorlik qilish va o'zlashtirishni ta'minlashda ahamiyatli bo'ladi. Jumladan, o'yinlar bolalar uchun o'rganish va rivojlanishning asosiy turi sifatida muhimdir. Ular bolalar uchun ilmiy, ijodiy, ijtimoiy va ruhiy rivojlanishni oshirishda, jismoniy faoliyatni rivojlantirishda va dunyoni tushunishda ahamiyatli vositalar hisoblanadi. O'yinlar orqali bolalar o'zlarini ifodalash, g'ayratkorlik va qadr-qimmat qoniqmalarga ega bo'ladi. Shuningdek, o'yinlar o'zgarishlarga moslashish, tahlil qilish, tahlil qilish va bir-biriga hurmat qilish qobiliyatlarini o'rgatishda muhim rol o'ynaydi. ⁷Tarixiy ma'lumotlar bo'yicha, o'yinlar erkaklar va ayollar o'rtasida mashhur bo'lgan bo'lishi mumkin. O'rtacha va ortiqcha jahonning bir qator medeniyatlarida o'yinlar rivojlanib, o'yinlar tarixiy asosiy element bo'lib kelayotgan arxeologik topilmalardan aniqlanadi. O'yinlar asosan sport o'yinlariga, kashfiyot o'yinlariga, strategiya va tahminiy o'yinlarga bo'linadi. O'rtacha o'yinlar orqali jasorat, jismoniy rivojlanish, jamoat bilan ishlash, guruh tashkiloti, sog'liq va qobiliyatni rivojlantirish o'rganiladi. Strategiya va tahminiy o'yinlar esa intellektual rivojlanish, tahlil qilish, muhokama va muhokamada qatnashish, strategiya va taktikalar o'rganilishini ta'minlaydi. O'yinlar o'zbek adabiyoti, jangari adabiyot, qishloq adabiyoti va xalq adabiyoti kabi muhim adabiy toifalar bilan ham bog'liq bo'lishi mumkin. O'zbek xalq o'yinlari, masallar va qahramonlik qissalari kabi janrlar esa o'zbek adabiyoti tarkibida katta ahamiyatga ega. O'yinlar va uning faoliyatining asosiy turlari, odamlarning ijodiylik va iqtisodiy faoliyatlarida ham o'rnatilgan. ⁸Bizda savdo o'yinlari, simulyatorlar, virtual o'yinlar, strategik va loyihalash o'yinlari, sport o'yinlari, kompyuter o'yinlari, stol o'yinlari, koshiq yoki musiqa o'yinlari, o'yinchi va boshqa ko'plab turlar mavjud. O'yinlar haqida insho yozish uchun siz o'z imkoniyatlaringizdan foydalanib, tarixiy ma'lumotlardan, o'yin turlaridan va o'yinlar tufayli bolalarning rivojlanishi va o'rganishning ahamiyatidan bahramand bo'lishingiz mumkin. Inshoningizda o'yinlarning tarixiy ahamiyatini, bolalarning uning orqali o'rganish va rivojlanishiga ta'sirini, ularning jismoniy va zehniy faoliyatlarini kashf etishingiz mumkin.

2.