Wzbek ma’mleketshiligin erte tariyxini wrganishda ayyemgi ten’gelernin’ ah’amiyati
11-Tema. Erte Orta Aziya a’sirlerdagi O’zbekstan ten’geleri
Tema tariyxtaniwshiligi. Eftolitler ma’mleketi ha’m turk xoqonligi. Erte Orta a’sirlerda vujudga kelgen ishtimoiy siesiy ha’m iqtisodiy uzgarishlerni ten’ge pulleriga tasiri. Uz ten’ge pullerini zaob qilishni yulga quygan moyda h’okimlikler ha’m mulklernin’ kupayishi. Sasoniyler, Vizantiya ha’m Qitay ten’gelerinin’ jergilikli ten’geler ikonografiyasiga tasiri. Bulxorxudot, Samarkand iqshidi, Ustrushona afshini, Chosh h’okimleri, Chachanxudod ha’m Termiz shoh’ler ta’repinen zaob qilingan ten’geler. Erte orta a’sirlerdagi Xorezm ten’geleri. Turk ten’geleri. Farg’onada toha’mr-pul munosabatlernin’ shakllanishi ha’m rivojlanishi. Ten’geler qujilg’an qilish h’uquqiga ega bwlgan shah’arler. O’zbekstan tariyxi ha’m madaniyatini urganishda erte Orta a’sir ten’gelrinin’ ah’amiyati.
12-Tema. Arab xalifaligi ha’m Samoniyler ma’mleketi. Hukumronligi da’wiridagi O’zbekstan ten’geleri
Tema tariyxtaniwshiligi. Arab xalifaliginin’ tashkil topishi. Arab h’alifaliginin’ birinshi jillerida Wzbekistonda toha’mr-pul munosabatleri. Xalifa Abd al-Maliknin’ (u85-w05 jiller) pul reforma ha’m xalifalikda jan’a tipdagi ten’gelrni engizilgen qilinishi. İslom aqidalerini ten’gelernin’ ikonografik kwrinishiga tasiri. Arab xalifaligida engizilgen qilingan ten’gelernin’ wlchov birlikleri: altin ten’ge-»dinor», gu’mis ten’ge-»dirxam», mis ten’ge-»fels». «Gitrifi», «Museyabi», «Muxammadi» ten’geleri ha’m oler muomalada bwlgan xududler. Ten’geler qujilg’an qilingan wlkaler ha’m shah’arler. «Gu’mis inqirozi» nin’ boshlanishi ha’m uni ten’geler bozorida inikosi.
1q-tema. XI-XIII a’sir boshleridagi Wzbekiston ten’geleri
Tema tariyxtaniwshiligi. Qoraxaniyler ma’mleketi. Qoraxaniyler da’wirida qujilg’an qilingan ten’geler ha’m oler kurinishidagi wzgarishler. «Gu’mis inqirozi» ni ten’gelerga tasiri. Farg’onada mis dirxmlerni qujilg’an qilinishi. XI-XII a’sirlerga tiyisli Qoraxaniyler ten’gelerida Saljuqiy sultonlerinin’ ismini qayd qilinish sabableri. XII a’sir wrtalerida Moha’mraunnaxrnin’ ten’ge bozorida yuz bergan uzgarishler. Gu’mis suvi yugurtirilgan dirxam ha’m altin dinor ten’gelerni qujilg’an qilinishinin’ yulga qujilishi.
1n-tema XIII-XIV a’sirnin’ birinshi yarmida Wzbekistonda muomalada bwlgan ten’geler
Tema tariyxtaniwshiligi. Chingizxon ta’repinen Mavoraunnah’rni fatx etilishi ha’m Chig’otoy ulusinin’ tashkil etilishi. Bulxoro ha’m Samarqandda Chingizxon ha’m xalifa Nosir atleri qayd qilingan gu’mis ha’m gu’mis suvi yugurtirilgan dirxamlernin’ qujilg’an qilinishi. Samarqandda qujilg’an qilingan altin ten’geler. Altin ha’m gu’mis ten’geler kwrinishidagi wzgarishler. Ten’geler maxsus tamg’alerni engizilgen qilinishi. Bul ten’geler muomalada bwlgan xududler. Gu’mis suvi yugurtirilgan ten’gelernin’ ah’oli ta’repinen qabull qilmaslik sabableri. Masudbeknin’ 12w1 jildagi pul reforma.
15-tema Amir Temur ha’m Temuriyler ta’repinen qujilg’an qilingan ten’geler
Tema tariyxtaniwshiligi. Amrr Temur ma’mleketinin’ qaror topishi. Temuriyler ma’mleketi. Amir Temur ta’repinen qujilg’an qilingan altin, gu’mis ha’m mis ten’geler. Turli qiymatdagi gu’mis ten’gelerni bozorga chiqarilishi: yirik ten’geler, nimten’geler ha’m ten’gechaler. Amir Temur zamonidagi ten’geler qujilg’an qiluvchi asosiy shah’arler.
1u-tema Shayboniyler ha’m Joniyler h’ukmronligi da’wiridagi (XVI-XVIII a’sirnin’ birinshi yarmi) Wzbekiston ten’geleri
Tema tariyxtaniwshiligi. Shayboniyler ma’mleketi. Shayboniyler ta’repinen tamg’alangan temuriyler ten’geleri. Shayboniyxon qujilg’an qilgan altin, gu’mis ha’m mis ten’geler, olerdi’ng awirlig’i ha’m kurinishi. Shayboniyler ten’gelerida uchraydigan ezuv turleri. Ten’gelerdagi naqsh turleri. Turli h’ayvon ha’m qushler rasmlerinin’ ten’gelerida payda bullishi. Abdullaxon II nin’ altin ten’geleri. «Eski» ha’m «jan’a» ten’geler, olerdi’ bozor h’aetiga unamsiz’ tasir kwrsatishi ha’m onin’ oqibatleri. Shayboniyler h’ukmronligi da’wiridagi ten’geler qujilg’an qiluvchi asosiy ha’m ha’mqtinchalik ten’geler qujilg’an qiluvich shah’arler. Viloyat h’okimleri ta’repinen qujilg’an qilingan gu’mis ten’geler.
1w-tema XVIII-XX a’sir boshlerida Bulxoro amirligida, Xiha’m ha’m Qwqon xonliklerida qujilg’an qilingan ten’geler
Tema tariyxtaniwshiligi. Mang’itler sulolasi h’ukmronligi da’wirida Bulxoro xonligi. Muxammad Raxim ha’m Doniel ta’repinen shig’arg’an’ altin, gu’mis ha’m mis ten’geler. 1885 jilda Bulxoro amiri Murodshoh’ ta’repinen wtkazilgan pul reformasi. Jan’a ten’geler kwrinishidagi wzgarishler: jaziwler mazmuni, bezagi awirlig’i ha’m diametri. Mang’itlernin’ altin ha’m gu’mis ten’gelerida amirlernin’ wz otasi tusiga kirishi. Sanaleri raqamler menen ifoda tabiwnin’ keng ejilishi. Altin ten’geler – ashrafiyler eki tilla, gu’mis ten’geler-ten’ge, mis ten’geler-mis pul eki qora puller.
Do'stlaringiz bilan baham: |
